________________
અહીં આપણે પ્રકૃતિબંધનાં આઠ કર્મોની ચર્ચા કરી જે જાણીને માણસે પોતાના જીવનને દિશા આપવા માટે છે. જો માણસ જીવન પ્રતિનો અભિગમ બદલી નાખીને વર્તે તો તે આ લોકનાં સુખો નિર્વિદને મેળવી શકે, ભોગવી શકે અને સાનુકૂળ પરલોકનું આયુષ્ય બાંધીને આત્માના ઉત્કર્ષનો માર્ગ ચાતરી શકે.
કર્મનો બંધ ચાર પ્રકારે પડે છે. તેમાં પહેલો પ્રકૃતિબંધ આવે. બીજો સ્થિતિબંધ એટલે બાંધેલું કર્મ કેટલા સમય પછી ઉદયમાં આવશે અને તેનો પ્રભાવ બતાવશે, કેટલો સમય તે આત્માની સાથે પડ્યું રહેશે. કર્મના શાસ્ત્રમાં એવું નથી કે કર્મ ક્રમવાર ઉદયમાં આવે એટલે કે પહેલાં બાંધેલ પહેલાં ઉદયમાં આવે અને પછી બાંધેલું પછી- એ રીતે કર્મનો ઉદય થતો નથી. કોઈક જ કર્મ તત્કાળ ઉદયમાં આવે, બાકી કર્મનો પરિપાક થતાં વર્ષોનાં વર્ષો ચાલ્યાં જાય. વળી કર્મને ઉદયમાં આવવા માટે અમુક સંજોગો જોઈએ. જો તેને પોતાનો પ્રભાવ બતાવવા માટે અનુકૂળતા મળી ન હોય તો તે સત્તામાં પડ્યું રહે અર્થાત્ કે આત્મા સાથે વળગેલું રહે અને જ્યારે અનુકૂળતા મળે ત્યારે જ ઉદયમાં આવે. આપણે આજે જે કર્મ ભોગવી રહ્યાં છીએ તેમાં કોઈ બે વર્ષ પહેલાં બાંધેલાં હશે તો કોઈ બસો વર્ષ પહેલાં બાંધેલ હશે. અરે વર્ષોની વાત ક્યાં કરવી, આપણે અનેક જન્મોનાં કર્મો લઈને અહીં આ ભવમાં આવ્યા છીએ. ઉદય તરફ વહી રહેલા કર્મ પ્રવાહમાં અનેક જન્મોનાં કર્મોની ધારાઓ ભળેલી હોય છે.
કર્મના ઉદયમાં વર્તતી આ વિષમતાને કારણે આજે આપણે ઘણી વાર દુષ્ટોને - કુકર્મીઓને લહેર કરતા જોઈએ છીએ અને પ્રમાણિક સાચા માણસોને સહન કરતા જોઈએ છીએ, પણ તે લાંબો કાળ નહીં ચાલવાનું. જેમનો આજે પુણ્યકર્મનો ઉદય પ્રવર્તતો હોય તેઓ પાપકર્મો કરતા હોય તો પણ આજે તેઓ સુખ-સુવિધા અને આબરૂ ભોગવતા હોય એમ બને; પણ તેથી રખે માનતા કે તેઓ પાપકર્મનાં ફળ ભોગવવામાંથી બચી જશે. જ્યારે તેમનાં પાપકર્મ ઉદયમાં આવશે ત્યારે તેમનો પાપકર્મનાં ફળ ભોગવ્યા વિના છૂટકો નહીં થાય. આજે જેમનો પાપકર્મનો ઉદય પ્રવર્તતો હોય તેઓ અત્યારે પુણ્યપ્રવૃત્તિ કરતા હોય છતાંય દુઃખ-દુવિધામાં જીવતા જોવા મળે; પણ જ્યારે તેમનાં પુણ્યકર્મ ઉદયમાં આવશે ત્યારે તેઓ સુખ-સુવિધા ભોગવતા થઈ જવાના.
૪૦
કર્મસાર