________________
.... अध्यात्ममतपरीक्षा ..............!!! - १५४ श्चरणात्मनापि भजनोपदेशान्न नियम इति तुल्यम् । उक्तं च प्रज्ञप्तौ द्वादशशते दशमोद्देशके - . 'कइविहा णं भंते आया पन्नत्ता ? गोयमा अट्टविहा आया पन्नत्ता । तं जहा-दवियाता कसायाता जोगाया उवओगाया नाणाया दंसणाया चरित्ताया वीरियाया। जस्स णं भन्ते ! दवियाया तस्स कसायाया जस्स कसायाया तस्स दवियाया? गोयमा जस्स दवियाया तस्स कसायाया सिय अत्थि सिय णत्थि, जस्स णं पुण कसायाया तस्स दवियाया नियमा अस्थि । जस्स णं भन्ते ! दवियाया तस्स जोगाया एवं जहा दवियाया य कसायाता य भणिया तहा दवियाता य जोगाता य भणियव्वा । जस्स णं भन्ते ! दवियाया तस्स उवओगाया? एवं सव्वत्थ पुच्छा भाणियव्वा, जस्स दवियाता तस्स उवओगाता नियमा अस्थि, जस्स वि उवओगाता तस्स दवियाता नियमा अस्थि । जस्स दवियाया तस्स नाणाया भयणाए, जस्स पुण नाणाया तस्स दवियाया नियमा अस्थि । जस्स दवियाया तस्स दंसणाया नियमा अस्थि । जस्स वि दंसणाया तस्स दवियाया नियमा अस्थि । जस्स ददियाया तस्स चरित्ताया भयणाए, जस्स चरित्ताया तस्स दवियाया नियमा अस्थि । एवं वीरियायाए वि। जस्स णं भन्ते ! कसायाया तस्स जोगाया पुच्छा? गोयमा जस्स कसायाया तस्स जोगाया नियमा अत्थि, जस्स पुण जोगाया तस्स कसायाया सिय अत्थि सिय णत्थि। एवं उवओगाताए वि समं कसायाता णेतव्वा । कसायाया नाणाया य परोप्परं दोवि भइयव्वाओ जहा कसायाता य उवओगाता य तहा कसायाया दंसणाया य। कसायाया य चरित्ताया य दोवि परोप्परं भइअव्वाउ, जहा कसायाया जोगाया य तहा कसायाया विरियाया य भाणियव्वाउ । (१) एवं जहा कसायाताए वत्तव्वया भणिया तहा जोगाताए वि चरमेहि वि भाणियव्वा । (२) जहा दवियाताए वत्तव्वया भणिया तहा उवओगाताए वि उवरिल्लेहि णेयव्वा । जस्स नाणाया तस्स दंसणाया नियमा अत्थि जस्स पुण दंसणाया तस्स नाणाया सिय अस्थि सिय णत्थि । जस्स नाणाया तस्स चरित्ताया सिय अत्थि सिय णत्थि, जस्स पुण चरित्ताया तस्स नाणाया नियमा अत्थि । नाणाया य वीरियाया य दोवि परोप्परं भयणाए । जस्स दंसणाया तस्स उवरिमाओ दोवि भयणाए, (३) जस्स पुण चरित्ताया (ताओ) तस्स दंसणाया नियमा अस्थि । जस्स चरित्ताया तस्स वीरियाया नियमा अत्थि, जस्स पुण वीरियाया तस्स चरित्ताया सिय अत्थि सिय णत्थि त्ति' ।
१. कतिविधा भगवन् आत्मानः प्रज्ञप्ताः? गौतम! अष्टविधा आत्मानः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-द्रव्यात्मा, कषायात्मा योगात्मा, उपयोगात्मा, ज्ञानात्मा, दर्शनात्मा, चारित्रात्मा वीर्यात्मा। यस्य भगवन्! द्रव्यात्मा तस्य कषायात्मा यस्य कषायात्मा तस्य द्रव्यात्मा? गौ० यस्य द्रव्यात्मा तस्य कषायात्मा स्यादस्ति स्यानास्ति, यस्य पुनः 'कषायात्मा तस्य द्रव्यात्मा नियमादस्तिा यस्य भगवन्! द्रव्यात्मा तस्य योगात्मा एवं यथा द्रव्यात्मा च कषायात्मा च भणितौ तथा द्रव्यात्मा च योगात्मा च भणितव्यौ यस्य भगवन्! द्रव्यात्मा तस्योपयोगात्मा? एवं सर्वत्र पृच्छा भणितव्या। यस्य द्रव्यात्मा तस्योपयोगात्मा नियमादस्ति, यस्यापि उपयोगात्मा तस्य द्रव्यात्मा नियमादस्ति। यस्य द्रव्यात्मा तस्य ज्ञानात्मा भजनया, यस्य पुनः ज्ञानात्मा तस्य द्रव्यात्मा नियमादस्ति। यस्य द्रव्यात्मा तस्य दर्शनात्मा नियमादस्ति, यस्यापि दर्शनात्मा तस्य द्रव्यात्मा नियमादस्ति। यस्य द्रव्यात्मा तस्य चारित्रात्मा भजनया, यस्य चारित्रात्मा तस्य द्रव्यात्मा नियमादस्ति। एवं वीर्यात्मन्यपि। यस्य भगवन्! कषायात्मा तस्य योगात्मा? पृच्छ, गो० यस्य कषायात्मा तस्य योगात्मा नियमादस्ति, यस्य पुन: योगात्मा तस्य कषायात्मा स्यादस्ति, स्यानास्ति। एवमुपयोगात्मनापि समंकषायात्मा नेतव्यः (ज्ञातव्यः) कषायात्मा च ज्ञानात्मा च परस्परं द्वावपि भक्तव्यौ यथा कषायात्मा चोपयोगात्मा च तथा कषायात्मा दर्शनात्मा च। कषायात्मा च चारित्रात्मा च द्वावपि परस्परं भक्तव्यौ। यथा कषायात्मा योगात्मा च तथा कषायात्मा च वीर्यात्मा च भणितव्यौ। एवं यथा कषायात्मनः वक्तव्यता भणिता तथा योगात्मनोऽपि चरमैरपि भणितव्या। यथा द्रव्यात्मनो वक्तव्यता भणिता तथोपयोगात्मनोऽपि उपरितनै नेतव्या। यस्य ज्ञानात्मा तस्य चारित्रात्मा नियमादस्ति, यस्य पुनर्दर्शनात्मा तस्य ज्ञानात्मा स्यादस्ति स्यानास्ति। यस्य ज्ञानात्मा तस्य चारित्रात्मा स्यादस्ति स्यान्नास्ति, यस्य पुनश्चारित्रात्मा तस्य ज्ञानात्मा नियमादस्ति। ज्ञानात्मा च वीर्यात्मा च द्वावपि परस्परं भजनया। यस्य दर्शनात्मा तस्योपरितनौ द्वावपि भजनया, यस्य पुनश्चारित्रात्मा तस्य दर्शनात्मा नियमादस्ति। यस्य चारित्रात्मा तस्य वीर्यात्मा नियमादस्ति, यस्य पुनर्वीर्यात्मा तस्य चारित्रात्मा स्यादस्ति स्यानास्तीति।