________________
સ્મરણોત્તરસ્મરણની ઉપપત્તિ નહીં થાય. તેથી સ્મરણની પ્રત્યે જ્ઞાનડ્વેન જ્ઞાનમાત્રને કારણ માનવું જોઈએ. જેથી પૂર્વસ્મરણથી ઉત્તરસ્મરણની ઉપપત્તિ થઈ શકશે. યદ્યપિ સ્મરણોત્તરસ્મરણ સ્થળે પણ પૂર્વાનુભવ, સ્વજન્યસંસ્કારવત્ત્વસંબંધથી વિદ્યમાન હોવાથી પૂર્વાનુભવથી જ સ્મરણોત્તરસ્મરણની ઉપપત્તિ થઈ શકતી હોવાથી તેના માટે જ્ઞાનત્યેન કારણ માનવાની આવશ્યકતા નથી. પરન્તુ અનુભવજન્યસંસ્કારો સ્વસમાનપ્રકારકસ્મરણથી નષ્ટ થતાં હોવાથી સ્મરણોત્તરસ્મરણ સ્થળે પૂર્વાનુભવજન્યસંસ્કારો સ્વોત્તરસમાનપ્રકારકસ્મરણથી નાશ પામેલા હોવાથી સ્વજન્મસંસ્કારવત્ત્વસંબંધથી અનુભવ નથી. જેથી સ્મરણોત્તરસ્મરણની પ્રત્યે જ્ઞાનન્વેન જ્ઞાનને કારણ માન્યા વિના ચાલે એવું ન હોવાથી સ્મરણની પ્રત્યે અનુભવને પણ જ્ઞાનન્વેન જ કારણ મનાય છે. સ્મરણોત્તરસ્મરણસ્થળે પૂર્વસ્મરણ દ્વિક્ષણાવસ્થાયી હોવાથી અને તજ્જનકસંસ્કારો તત્ક્રુત્તરક્ષણે જ નષ્ટ થયા હોવાથી તાદશસ્મરણોત્તરસ્મરણ શક્ય નથી. એવું નહીં કહેવું જોઇએ. કારણ કે પૂર્વસ્મરણથી સ્વજનકસંસ્કારથી ભિન્ન એવા સંસ્કારો ઉત્પન્ન થાય છે. જે સંસ્કારોથી તાદશસ્મરણોત્તરસ્મરણની ઉપપત્તિ થાય છે. આ પ્રમાણેની કેટલાક લોકોની માન્યતા બરાબર નથી. કારણ કે સ્વસમાનપ્રકારકસ્મરણથી પૂર્વસંસ્કારનો નાશ થાય છે- એ કહેવું યોગ્ય નથી. જ્યાં સમૂહાલંબન અનુભવ બાદ તજ્જન્યસંસ્કારદ્વારા ક્રમિક ઘટવિષયક અને પવિષયક સ્મરણ થાય છે અને સમૂહાલંબનાત્મક સ્મરણ ક્યારે પણ થયું જ નથી, ત્યાં તાદશક્રમિકસ્મરણ, પૂર્વાનુભવજન્ય (સમૂહાલંબનાત્મકાનુભવજન્ય) સંસ્કારોનું સ્વસમાનપ્રકારક ન હોવાથી નાશક નહીં બને, તેથી ક્રમિકસ્મરણસ્થળે તાદશસંસ્કારોના નાશક તરીકે કાલને રોગને અથવા ચરમકલને
૧૪૨
