________________
स्मृत्या महावाक्यार्थबोध इत्यप्याहुः । एतेन तावद्वर्णाभिव्यङ्ग्यः पदस्फोटोऽपि निरस्तः । तत्तवर्णसंस्कारसहितचरमवर्णोपलम्भेन तद्व्यञ्जकेनैवोपपत्तेरिति ।
इदन्तु बोध्यम् । यत्र द्वारमित्युक्तं, तत्र पिधेहीति पदस्य ज्ञानादेव बोधः, न तु पिधानादिरूपार्थज्ञानात्, पदजन्यतत्तत्पदार्थोपस्थितेस्ततच्छाब्दबोधे हेतुत्वात् । किञ्च क्रियाकर्मपदानां तेन तेनैव रूपेणाऽऽकाक्षितत्वात्, तेन क्रियापदं विना कथं बोधः स्यात् ? तथा पुष्पेभ्य इत्यादौ स्पृहयतीत्यादिपदाध्याहारं विना चतुर्थ्यनुपपत्तेः पदाध्याहार आवश्यकः ।।
| રૂત્યાત્તિનિરૂપણમ્ |
- વિવરણ - કારિકાવલીમાં; “માસત્તિર્યોથતા...' ઇત્યાદિ ગ્રન્થથી શાબ્દબોધની પ્રત્યે ‘આસતિ' કારણ છે – એ અર્થ પ્રતીત થાય છે. કારણ કે ત્યાં સમાસાન્ત:પાતી “જ્ઞાન” પદાર્થની સાથે સમાસથી બહિર્ભત આસક્તિપદાર્થનો અન્વય શક્ય ન હોવાથી યોગ્યતાદિના જ્ઞાનની જેમ આસક્તિના જ્ઞાનને શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ મનાય છે- એ અર્થ યથાસ્થિત ગ્રંથથી પ્રતીત થતો નથી. એ ગ્રન્થાનુસારે શાબ્દબોધની પ્રત્યે જો સ્વરૂપથી સત્ એવી આસત્તિને કારણે માનીએ તો, ‘ર મુમિન તેવજોન' ઇત્યાદિ સ્થળે આસત્તિ વિદ્યમાન ન હોવાથી આસત્તિના ભ્રમથી થતો શાબ્દબોધ થઈ શકશે નહીં. તેથી આસત્તિને શાબ્દબોધની પ્રત્યે કારણ નહીં માનતા, તાદશશાબ્દબોધની અનુપત્તિના નિવારણ માટે આસત્તિના જ્ઞાનને કારણ મનાય છે. એ આશયથી મૂલસ્થ ‘ગાસત્તિઃ' પદનો અર્થ મુકતાવલીમાં ‘આસત્તિજ્ઞાન” કર્યો છે. ‘સાત્તિર્યોથતા આ સ્થાને મારિયોગ્યતા આવો પાઠ હોય તો તાદશ માસમાં મારિ પદ નિવિષ્ટ થતું હોવાથી તેનો
૧૨૩
