________________
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ
કહેવાથી તાદશ સમવાય સમ્બન્ધાવચ્છિન્ન સંખ્યાત્વાધવચ્છિન્ન કાર્યતા જ અપ્રસિદ્ધ થશે. તાદશ જન્ય સંખ્યાવાદ્યવચ્છિન્ન કાર્યતા કથંચિત પ્રસિદ્ધ થાય તે પણ તત્રિરૂપિત તાદશ સમાયિકારણતાવચ્છેદક તયા સિદ્ર દ્રવ્યત્વ, અનિત્ય દ્રવ્યમાં જ રહેશે. નિત્ય દ્રવ્યમાં નહીં. આથી સકલ દ્રવ્ય સાધારણ દ્રવ્યત્વ જાતિને સિદ્ધ કરવા સંગનું ઉપાદાન કર્યું છે. સંગ સકલ દ્રવ્યવૃત્તિ અને માત્ર અનિત્ય જ, હોવાથી તત્સમવાધિકારણતાવ છેદતયા ઉપર જણાવ્યા મુજબ અનુમિત દ્રવ્યત્વ સકલ દ્રવ્યવૃત્તિ બને છે એ સ્પષ્ટ છે. વિદ્રવ્યદ્રયને નિત્યસંગ માનનારના મતે તાદશ સંગત્વાવચ્છિનકાર્યતા અપ્રસિદ્ધ હોવાથી તેમના મતે પણ દ્રવ્યત્વસાધક અનુમાનને જણાવવા કહે છે–વિમાની વ...........ઈત્યાદિ આશય એ છે કે વિભાગમાત્ર અનિત્ય અને સર્વદ્રવ્યવૃત્તિ હેવાથી વિભાગ સમવાચિ. ' કારણુતાવરચ્છેદકતયા દ્રવ્યત્વ જાતિની સિદ્ધિ થાય છે. એ માટે અનુમાનનું સ્વરૂપ ઉક્તાનુમાનમાં “સંયો” ના સ્થાને “વિમાન” ને ઉલેખ કરીને સ્વયં સમજી લેવું.
ननु दशम द्रव्यं तमः कुतो नोक्त ? तद्धि प्रत्यक्षेण गृह्यते, तस्य च रूपवत्त्वात् कर्मवत्त्वाच्च द्रव्यत्व, तद्धि गन्धशून्यत्वान् न पृथिवी, नीलरूपवत्त्वाच्च न जलादिकम् । तत्प्रत्यक्षे चाऽऽलोकनिरपेक्ष चक्षुः कारणमिति चेत् न । आवश्यकतेजोऽभावेनैवोपपत्तौ द्रव्यान्तरकल्पनाया अन्याय्यत्वात् । रूपवत्ताप्रतीतिस्तु भ्रमरूपा । कर्मवत्ताप्रतीतिरप्यालोकापसरणोपाधिकी भ्रान्तिरेव । तमसोऽतिरिक्तद्रव्यत्वे अनन्तावयवादिकल्पनागौरव' च स्यात् । सुवर्णस्य यथा तेजस्यन्तर्भावस्तथाऽग्रे वक्ष्यते ॥
I ફરિ ચવિમાન પ્રસ્થ Rનું મં શં તમઃ સુતો નો ..........ઈત્યાદિ–અંધકાર નામનું દશમું દ્રવ્ય હોવા છતાં તેને નિર્દેશ કેમ કર્યો નથી? અધકારનું જ્ઞાન ચક્ષુ ઈન્દ્રિયાત્મક પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુથી થાયે છે અને
