________________
અથાગ
બહાર મિત્રો શોધવાની ઘેલછા કે બીજાને દુમન સમજવાની અજ્ઞાનતા છોડી દેવી અત વૃત્તિ બદલવી સાચા ત્યાગની ઓળખ અમુક વેષ, પંથ કે સંપ્રદાયથી થતી નથી. કષા એજ ભવભ્રમણનું મૂળ છે, અને તેથી કષાયોનું શમન એ જ ત્યાગીને ત્યાગના આદર્શનું માપયંત્ર છે.
જેટલે અંશે કષાયે ઓછા તેટલે અંશે તે ત્યાગી ગણાય. જે ત્યાગીની છાયા કષાયને હળવા કરવાને બદલે વધારે, તે સાચેત્યાગી નથી.
સાચા ત્યાગીને પદાર્થો પ્રત્યે તિરસ્કાર પણ ન જન્મ, ધૃણાય ન જન્મ, આવેશ કે લાગણી જન્ય આનંદ પણ ન જન્મે પરંતુ આત્માની સમતુલા જાગે. દેહ ઉપરનો વિલાસ જેમ આત્મઘાતક છે તેમ દેહ તરફની બેદરકારી પણ જીવનરસને ચૂસનારી નિવડવાનો સંભવ છે.
આથી સાધનામાં આત્મરક્ષા અને દૌર્ય : એ બેયને નજર સમક્ષરાખી દેહરૂપી સાધન, સંયમી અને કાર્ય સાધક નિવડે–એ રીતે તેને જાળવી રાખવું જરૂરી છે, કેમકે અમુક હદ સુધી શરીર બળ સાથે મનોબળને પણ સંબંધ છે તેથી શરીરની તદ્દન ઉપેક્ષા પણ ન કરી શકાય. કારણકે, સંસાર બહારના પદાર્થોને લીધે નથી.
સંસાર તે આત્માની મલીનવૃત્તિને કારણે જ વધે છે.
કેટલાક છે મુમુક્ષુ તે હોય છે પરંતુ સમદષ્ટિ અને વિવેકબુદ્ધિ જાગૃત નહિ હેવાથી તેઓ પોતાના પુરુષાર્થને સન્માર્ગે વાળી શકતા નથી.
આ કારણે પ્રથમ તો સમદષ્ટિ કેળવવી જરૂરી છે.
મમત્વ, અભિમાન અને બાહ્ય પ્રશંસા પર ઢળતી વૃત્તિથી એટલે અંશે દૂર રહેવાય તેટલે અંશે સમદષ્ટિ સધાય.
સાધકે સહિષ્ણુ પણ બનવું જોઈએ. સાધનામાં કષ્ટો આવવા છતાં તેણે અર્ય કે ચંચળતા ન લાવતાં સાહસ, દૌર્ય કે સમભાવ જ ધારણ કરવો જોઈએ, તથા જીવનથી નિરાશ થઈને સંકલ્પ-વિકલ્પમાં ઉલઝવું જોઈએ નહિ,
કારણકે-અદૌર્ય અને ચંચળતાનું કારણ કષાય, રાગદ્વેષ તથા ભય છે. પ્રમાદીને સર્વત્ર ભય રહેલો છે તેથી તેને હિંસાનો આશ્રય લેવો પડે છે. અને તે કારણે તેના જીવનમાં વિષમતા હોય છે અને તેથી તે દુઃખી હોય છે.
