________________
૭૨
મહિને સર્વથા નાશ અને પૂર્ણ વીતરાગતાની પ્રાપ્તિ એ મોક્ષમાર્ગની નિશ્રયરૂપ સાધના છે. જેને પ્રધાન સંબંધ અંતઃકરણથી છે. પંદર પદે જે સિદ્ધોના ભેદ રહ્યાં છે તે નિર્વાણ પ્રાપ્તની પૂર્વાવસ્થાના કરણ–ઉપકરણ અનુલક્ષી ભેદો છે. એ સ્વરૂપ આશ્રિત ભેદ નથી. નિર્વાણપદમાં ભેદ નથી.
સાધનના બધા ભાવે દર્શન-જ્ઞાન-ચરિત્ર ઉપયોગમાં છે. કરણ-ઉપકરણમાં નથી, એકથી દશ સુધીના ગુણસ્થાનક જેમ મેહનીય ભાવના છે તેમ ઉપગના પણ છે.
ધર્મશાસ્ત્ર સમજવા હોય તે સ્વરૂપથી સમજવા જોઈએ. માત્ર બાહ્ય સાધનાથી ધર્મશાસ્ત્ર સમજવા ન જોઈએ, કેમ કે સાધન તે પરિવત નશીલ છે, અનિત્ય છે. સામાયિક આત્માના જ્ઞાન-દર્શન ચારિત્રના ઉપયોગથી થાય છે. બહારનું અનુકૂળ સાધન છે. કટાસણું ચરવળ–સ્થાપનાજી આદિ છે; જે ઉપકરણે છે. તે અંદરના અત્માના-અંતઃકરણના સામા યિક ભાવનું અર્થાત્ સમભાવનું બા પ્રતીક છે. એ પ્રતીકન. કારણે અન્ય એના સાધકભાવને સમજી-સમાનીને ખલેલ પહોંચાડતા નથી. પોતાના રૂપમાં પોતે જાય તે માટેનું અનુરૂપ જે કારણ કે તે અસાધારણ કારણ છે અને એ પિતાને ઉપયોગ છે. અર્થાત્ સાધક વ્યક્તિનું સ્વયંનું અંતઃકરણ છે. જ્યારે નિમિત્તકારણ એવું ઉપકરણ એટલે કે દેવ ગુરૂમંદિર-મૂર્તિ–આગમ-ગ્રંથાદિ સ્વરૂપમાં જવાનું અનુકૂળ સાધન છે. જ્યારે અધિકરણ એ તે સ્વરૂપથી વિમુખ બનાવનાર એવું વિભાવમાં લઈ જનારું આત્માને પ્રતિકૂળ સાધન છે. ધર્મ અંતઃકરણને સામેલ રાખીને કરણ દ્વારા કરવાનું છે. ઉપકરણ તે અધિકરણથી બચવા રૂપ સાધન માત્ર છે.
