________________
૩૪૬ પાલન કરી શકે છે તે ગુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. પાંચ સમિતિમાં માત્ર ભાષા સમિતિમાં વચનગ છે. બાકીની ચાર સમિતિ કાયમ આશ્રિત છે એમાં મગ નથી. જ્યારે ગુપ્તિમાં વચનયોગ ને કાયાગ સહિત મનોયોગની પણ ગુપ્તિ છે. મનોનિગ્રહ છે. મનથી શુભ પ્રવૃત્તિ સહજ થાય અને અશુભ પ્રવૃત્તિ વગર બળાત્કારે જાય તો તે ઊંચી આમદશા છે. મન સૂમ હોવા છતાં કાર્ય આશ્રિત સ્થૂલતા પ્રાપ્ત કરે છે. કાયા જ્યારે નિર્બળ બને છે ત્યારે મન નિર્બળ બને છે. મનને મન-વચન-કાયાગ આશ્રિત શુભ વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તાવવું જોઈએ. કાયા સ્વયંસંચાલિત નથી પણ મન તેનું સંચાલક છે. કાયાના લક્ષ્ય મન પૂલ અને નિર્બળ બને છે. મનને આત્મ આશ્રિત કરીશું તે આત્માની અનંતશક્તિઓનો સ્ત્રોત મનને શકિત આપશે અને નિર્બળ કાયાગમાં પણ મન સાબૂત રહેશે-બળવાન રહેશે અને કાયા પાસે ધાર્યું કામ લઈ શકશે અને વચન પણ પછી એની શક્તિ બની જશે. એવા આત્મ આશ્રિતઆત્મસ્થિત આત્માના–મનના શબ્દદ્ગાર-વચચ્ચાર સામા શ્રોતાએ સ્વીકારવા જ પડતાં હોય છે. એમને વચનસિદ્ધિ પણ વરે છે. મન માત્ર શરીર માટે અને શરીરના લયે કામ કરી રહ્યું છે તે સંસાર છે. મન શરીર સાપેક્ષ સુખદુઃખ ભોગવે છે. પરંતુ એણે શરીર નરપેક્ષ અને આત્મ સાપેક્ષ સુખ અનુભવવું જોઈએ. અધ્યાત્મ માર્ગમાં મનની વિચારણું આત્મલક્ષે હોય તો તે ધર્મમાર્ગ–મેક્ષ માર્ગ છે. મન-મેહ અને દેહથી ધર્મ-અધર્મ સમજવાના છે. મનને છોડીને માત્ર કાયિક ક્રિયાઓ માત્રથી અધ્યાત્મ
