________________
૩૨૩
આગળું સજજતાનો વિકાસ એટલે વિનાશી–પરાધીન અને અંતે દુઃખના કારણરૂપ ખોટા આભાસી સુખને સ્વ-છાએ ત્યાગ કરી પોતે સ્વયં કષ્ટ વેઠીને પણ દુઃખીઓના દુઃખ દૂર કરવા અને અભયદાન તથા જ્ઞાનદાન દઈને જગતના જાને દુઃખમુકિતના રાહે ચઢાવવા. આવી સાધુતાનું સદંતર પ્રમાદ રહિતતાએ પાલન કરનાર અંતે વીતરાગતાને પ્રાપ્ત કરે છે.
આ વીતરાગતા એટલે અનંતકાળના અનંત દુખે જે લક્ષણમાં રહેલ મલિનતાને અંગે જીવને સહન કરવાં પડયાં છે તેને સર્વથા સર્વદા અંત!
ઉપર આપણે જોયું કે પાંચ અસ્તિકાયમાં ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ એ પ્રત્યેકમાં પરમભાવરૂપ એક જ ગુણ અનુક્રમે ગતિ હેતુત્વ, સ્થિતિ હેતુત્ત્વ અને અવગાહના હેતુત્વ છે. તે જ પ્રમાણે જીવના સ્વરૂપગુણ ભલે દર્શન, જ્ઞાન સુખ અને વીર્ય હોય પરંતુ પ્રધાન સ્વરૂપગુણ તે જ્ઞાન જ છે. એટલે જ તે શાસ્ત્રસૂત્ર છે કે * I am સ્ત્ર નીવ ? “ ચેતના રક્ષા વીવ |
એક માત્ર પુદ્ગલાસ્તિકાય જ એવું દ્રશ્ય છે કે એના લક્ષણરૂપ ચાર ગુણધર્મો વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ સ્વતંત્ર છે અને અરસપરસ અંતગર્ત થઈ એક ભેટે નથી પરંતુ એમાં સંખ્યાબેટ છે. જ્યારે જીવના લક્ષણ કે સ્વરૂપગુણમાં રહેલ જ્ઞાન પ્રધાન ગુણ છે જેમાં દર્શન ચારિત્ર, તપ, વીય અંતર્ગત છે, કારણ કે દર્શન એ જ્ઞાનને અંશ છે અથવા તે જ્ઞાન એ દશનને વિસ્તાર છે અર્થાત્ દર્શન એ સામાન્ય
