________________
૩૦૧ અનુમાન પ્રયોગના કેટલાક નમૂના આ પ્રમાણે છે : (૧) અમુક પ્રદેશ અગ્નિવાળે છે, ધુમાડે હોવાથી. (૨) શબ્દ અનિત્ય છે, ઉત્પન્ન થતો હોવાથી. (૩) વીજળી થાય છે માટે વરસાદ થવા જોઈએ. (૪) રહિણી ઊગશે, કૃતિકા ઊગ્યું છે માટે. (૫) અમૂક ફળ રૂપવાન છે માટે રસવાન હોવું જોઈએ....
ઇત્યાદિ.
આગમ પ્રમાણ :- જે શ્રત હોય પણ દષ્ટ ન હોય તે તે આગમથી માનવું જોઈએ. દાખલા તરીકે મેરુ પર્વત. - બુદ્ધિથી અગમ્ય હોય તેને પણ આગમ (શાસ્ત્ર)થી માનવું જોઈએ. દા.લા તરીકે સમય, નિગોદના સ્વરૂપ ઇત્યાાંદની વાતે. - અંશ અને નયે પ્રમાણથી વિરુધ ન જવું જોઈએ. પ્રમાણને અનુરૂપ નય હવે જોઈએ. દુર્નય, કુનય, નયાભાસ એ પ્રમાણથી વિરુધ હોય છે. પ્રસ્તુત નય સિવાયના અન્ય નાને અ૫લાપ કર્યા વિના એકેક નયથી પદાર્થના એકેક ભાગને જાણવો અથવા એક નયથી પદાર્થના એક ભાગને જાણ. પદાર્થના અન્ય ધર્મોને અ૫લાપ કરાવે તે નયાભાસ છે.
પ્રમાણ પ્રમેય અને પ્રમાતા એટલે જ જ્ઞાન ણેય અને જ્ઞાતા. વાસ્તવિક પ્રમાણ જે કઈ હોય તો તે જ્ઞાન જ છે. અર્થાત્ જ્ઞાન જ પ્રમાણ છે અને એમાંય માત્ર કેવલજ્ઞાન, જ પ્રમાણભૂત છે. કેમકે કેવલજ્ઞાન કેઈ અન્ય પ્રમાણ વડે
