________________
ર૯૦ નિગમ-સંગ્રહ-વ્યવહાર ન સ્કૂલ ક્રિયાત્મક છે અને બાહ્ય સાધનપ્રધાન છે. જ્યારે વાજસૂત્ર-શબ્દ-સમભિરૂઢ અને એવંભૂત એ ચાર ન માગ પ્રધાન છે.
આ સાત ન એ કત-ભક્તાભાવવાળા જીના જીવનમાં સાત પગથિયાંરૂપ સીડી છે, સાધના છે-જીવન છે. જેને દષ્ટિ મળેલ છે તે દૃષ્ટિ કરે છે, એવા સંસારી જીવ માટેની આ સાત નયની વાત છે. એ વાત સર્વશ એવા કેવલિ ભગવતની છે. પરંતુ છે તે સંસારી જીવ માટે કેમકે કેવલિ ભગવંત તે પિતે પૂર્ણ જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા છે–વીતરાગ છે. અને તેથી તેઓ નયાતીત છે. સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્રધર્મ
ક્ષમાર્ગ-સાધનામાર્ગ સર્વ નયાશ્રિત છે. આ બધા ગુણે આત્મભાવ રૂ૫ છે. જ્યારે શુદ્ધ સ્વરૂપ આત્મધર્મ એ સર્વ યાતીત છે, અને સર્વ પ્રમાણરૂપ છે.
નય એ દષ્ટિ છે. દષ્ટિ તે જીવની એક જ છે. પરંતુ દ્રષ્ટા એવા જીવના ભાવને અનુલક્ષીને તેની સાત નયમાં વહેંચણી કરી છે. એ જ પ્રમાણે જીવની દષ્ટિનું એક બીજી અપેક્ષાએ સાધનામાર્ગે આઠ દષ્ટિમાં વિભાજન કરી તે દષ્ટિના વિકાસક્રમનાં આઠ સંપાન બતાડેલ છે જે નીચે મુજબ છે.
(૧) મિત્રા (૨) તાર (૩) બલા (૪) દિપ્તા (૫) સ્થિરા (૬) કાન્તા (૭) પ્રભા અને (૮) પરા.
કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજાશ્રીએ એમના ચિગશાસ્ત્ર નામના ગ્રંથમાં વિગતે વિચારણા આ આઠ દ્રષ્ટિ વિશે કરેલ છે. એ આઠ દ્રષ્ટિ જે બતાડેલ છે તે દ્રષ્ટિ તે એક જ છે. પરંતુ ચિત્તના આઠ દે જે છે તે આઠ દે
