________________
२६४ (પરિણામોની દષ્ટિએ વિનાશી છે. આમ એક દષ્ટિએ ઘટને નિત્ય માનવે અને બીજી દષ્ટિએ અનિત્ય માને એ બને નો છે. અત્રે સમજી લેવું જરૂરી છે કે “Nothing extinguishes, and even those things which seein to us to perish, are, in truth, but Changed અર્થાત્ કોઈ પદાથ નાશ પામતું નથી. જે પદાર્થ નાશ પામતા આપણને દેખાય છે તે પણ વસ્તુતઃ કેવળ બદલાતા (પરિવર્તન પામતા, હોય છે. ટૂંકમાં Nothing is Produced, nothing is distroyed. Everything Change its form,
આત્મા નિત્ય છે એ નિઃશંક છે. કેમકે આત્માને નાશ થતો. નથી. આત્મા અનાદિ-અનંત, અનુત્પન્ન, અવિનાશી, સ્વંયભુ છે. પરંતુ તેના સંસારી જીવનમાં હંમેશા પરિવર્તન થતું રહે છે. આમા કેઈ વખતે પશુ જીવનને પ્રાપ્ત કરે છે તે કયારેક મનુષ્યાવસ્થામાં આવે છે. વળી કયારેક દેવભૂમિને શેકતા બને છે તે ક્યારેક નરકાદિ દુગતિમાં જઈ પડે છે. એક જ આત્માની પરિવર્તનશીલતા સૂચવે છે. અરે ! એક જ ભવ એક જ શરીરમાં પણ આત્માની ચાત્રા કાંઈ ઓછી પરિવર્તનશીલ નથી ! અવસ્થા. વિચાર, વેદના, ભાવના, હર્ષ, વિષાદ આદિના બાહ્ય તથા આંતરિક કેટકેટલાં પરિવર્તન થાય છે! દેડવારી આત્મા સતત પરિવર્તન ની ઘટમાળમાં ફરતે રહે છે. આ કારણને લીધે નિત્ય દ્રવ્ય રૂપ આત્માને કથંચિત અનિત્ય પણ માની શકાય. છતાં આત્માને એકાન્ત નિત્ય કે એકાન્ત અનિત્ય નડિ પરંતુ નિત્યનિત્ય માની શકાય.
બૌદ્ધદશનનું મંડાણ-જગત ક્ષણિક છે “અનિત્ય છે એવા
