________________
૧૬૬
આ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અનતાની વિચારણ કરીએ તે તેમાં દ્રવ્યની-અન તતા માટે જીવદ્રવ્યનું ત લેવાય, ક્ષેત્રની અન’તતા માટે આકાશનું દૃષ્ટાંત લેવાય કાળની અનંતતા માટે અનાદિ-અનંત પુદ્ગલપરાવ નાનું દૃષ્ટાંત લેવાય; અને ભાવની અનતતા માટે કેવલજ્ઞાનનું દૃષ્ટાંત લેવાય (કેવલજ્ઞાન એક જ સમયમાં વિશ્વના સ ભાવાને પી ગયેલ છે.)
હૃદય છે ત્યાં માનીય કમ છે અને યમ છે. જ્યારે મગજ (Brain) એ વિચાર, બુદ્ધિ અને જ્ઞાનપ્રધાન તત્વ છે. આત્માના હાર્દિક-ઉદાર ભાવ જ સત્ય છે. માલ સત્ય છે. માલ (વસ્તુ-ચીજ) ઉપરનું આવરણ (Packingwrapper) સત્ય નથી. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર કાળ પેકી ગ છે. માફી સત્ય તે ભાવ રૂપી માલ છે.
આપણા વ્યવહારમાં લખાતા પત્રમાં પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર કાળ—ભાવ વણાઈ ગયેલ છે. પત્ર મેળવનાર અને ૫ લખનાર તથા પત્ર સ્વયં દ્રશ્ય છે. પ્રતિ અને રવાન (To & From)એ ક્ષેત્ર છે. તિથિ-વાર-તારીખ એ કાળ છે. જ્યારે પત્રમાં લખાયેલ હકીકત અને વિગત (Mattets એ ભાવ છે.
અને હવે છેવટે જોઈશુ. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ ભાવમાંથી નિષ્પન્ન થતી ધ્યાનની પ્રક્રિયા.
.
આત્માના પ્રદેશે! એ પ્રથમથી ‘હુ” છુ અને ખીજું ‘હુ” છે તે ક્ષેત્ર અર્થાત્ દેહપ્રમાણથી ‘હું” છું. તે જગતન બધો પદાર્થ વિષમરૂપ હેાવાથી દરેકન, જડ અનુભવ ભિ ભિન્ન છે. તેથી આત્માએ આત્માના વિવેક પ્રકાશમાં વિચારવુ –ચકાસવુ –તપાસવું કે વિકાસથી ‘હુ” કેવે! છુ?
