________________
બહિરાત્મા–અંતરાત્મા–પરમાત્મા
પં. પન્નાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી સમગ્ર ચૌદ રાલેક બ્રહ્માંડ-(Universe) પાંચ દ્રવ્ય અર્થાત્ પાંચ અસ્તિકાય (અસ્ત=પ્રદેશ અને કાયમૂડું)નું બનેલ છે. આ પાંચ અસ્તિકાય (૧આકાશાસ્તિકાય (૨) ધમ. સ્તિકાય (૩) અધમસ્તિકાય (૪) પુલાસ્તિકાય અને (૫) જીવાસ્તિકાય છે. એમાં ય જે કાઈ વિશ્વનિર્માણ અર્થાતુ વિશ્વરમત છે તે તે કેવલ પુદ્ગલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાયની
આખાય ચૌદ રાજલકની જીવ-અજીવ, નિત્ય-અનિત્ય, વિનાશી—અવિનાશી, રૂપી-અરૂપી, તથા દૈત-અદ્વૈતમાં જેમ વહેચણ થઈ શકે છે તેમ સઘળાંય જીવન બહિરામા, અંતરામાં અને પરમાત્મા એમ ત્રણ પ્રકારમાં વહેંચણું થઈ
શકે છે.
એકમાત્ર જીવ (સંસારી) સિવાય ચૌદ રાજલેકમાં બધાં ય દ્રવ્ય નિયમ પ્રમાણે કાર્ય કરે છે. માટે જ જીવને નિયમમાં લાવવા સંયમની આવશ્યક્તા છે. તેથી જ આચારાંગસૂત્રનિયમસાર જેવા ગ્રંથોનું પૂર્વાચાર્યોએ નિર્માણ કર્યું છે. - કસ્તુરી મૃગ પિતાની સુગંધને બહાર શોધતો ફરે છે, એ પ્રમાણે જે જીવ પિતામાંથી નીકળતાં પોતાના સુખને બહાર શોધતે ફરે છે અને પુદ્ગલમાં સુખબુદ્ધિને ભેગવૃત્તિ સ્થાપી એમાંથી જ સુખ મળે છે એવી ભ્રાંતિમાં જે રાચે છે તે જીવ બહિરામાં છે.
