________________
કરવાવાળા કેશીશ્રમણ બતાવીને બંનેની એક જ હોવાની માન્યતા વ્યક્ત કરી છે. ‘ઉપકેશગચ્છપટ્ટાવલી' અને ગુજરાતી ગ્રંથ ‘જૈનપરંપરાઓના ઇતિહાસ'ની પણ આ જ હાલત છે. એ વાત અલગ છે કે કોઈ એમને મહારાજ જયસેનના પુત્ર, તો કોઈ એમને નિગ્રંથી પુત્ર માને છે. એનાથી વિપરીત પાર્શ્વનાથની પરંપરાનો ઇતિહાસ'માં બંનેનો જુદો-જુદો પરિચય આપવામાં આવ્યો નથી, પણ બંનેના અલગઅલગ અસ્તિત્વનો સ્વીકાર કર્યો છે.
વાસ્તવિકતા એમ છે કે આચાર્ય કેશી અને કેશીકુમાર શ્રમણ બંને અલગ-અલગ વ્યક્તિ છે. આચાર્ય કેશી કે જેઓ ભગવાન પાર્શ્વનાથના ચોથા પટ્ટધર છે અને શ્વેતાંબિકાના મહારાજ પરદેશીના પ્રતિબોધક માનવામાં આવે છે, એમનો કાળ ‘ઉપકેશગચ્છપટ્ટાવલી' અનુસાર પાર્શ્વ નિર્વાણ સંવત ૧૬૬ થી ૨૫૦ સુધીનો છે, જે ભગવાન મહાવીરની છદ્મસ્થાવસ્થા સુધીનો જ હોઈ શકે છે. એનાથી વિપરીત શ્રાવસ્તી નગરીમાં કેશીકુમાર શ્રમણ અને ગણધર ગૌતમના સંવાદનો કાળ મહાવીરના કેવળીચર્યાના પંદર વર્ષ વીતી ગયા પછી આવે છે, અર્થાત્ બંનેનો કાળ જુદો-જુદો છે. સાથે જ ‘રાજપ્રશ્નીયસૂત્ર’માં પરદેશીને પ્રતિબોધ આપવા-વાળા કેશીને ચાર જ્ઞાનના ધારક બતાવવામાં આવ્યા છે, જ્યારે કે ગૌતમ ગણધરની સાથે શ્રાવસ્તીમાં સંવાદ કરવાવાળા કેશીકુમાર શ્રમણને ત્રણ જ્ઞાનના ધારક બતાવવામાં આવ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં મહાવીરના છદ્મસ્થકાળવાળા ચાર જ્ઞાનના ધારક કેશીશ્રમણનું મહાવીરના કેવળીચર્યાના પંદર વર્ષ વીતી ગયાં પછી ત્રણ જ્ઞાનના ધારકના રૂપમાં ગૌતમને મળવું કોઈ પણ પ્રકારે યુક્તિસંગત પ્રતીત નથી થતું.
ઉપર્યુક્ત તથ્યોથી એમ નિર્વિવાદપણે સિદ્ધ થઈ જાય છે કે - કેશીશ્રમણ આચાર્ય અને કેશીકુમાર શ્રમણ બંને એક ન હોઈ ભિન્ન છે. એકનું નિર્વાણ પાર્શ્વનાથના શાસનમાં થયું, જ્યારે કે બીજાનું નિર્વાણ ગૌતમ ગણધર સાથે સંવાદના પછીનો ચાતુર્યામધર્મથી પંચ મહાવ્રત રૂપે શ્રમણધર્મ સ્વીકાર કર્યા પછી મહાવીરના શાસન કાળમાં.
૨૮૬ ૩૭
Ø જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
