________________
ભગવાન અરિષ્ટનેમિના સંઘપરિવારમાં વરદત્ત આદિ ૧૧ ગણધર અને ૧૧ ગણ હતા, ૧૫00 કેવળી, ૧૦00 મન:પર્યવજ્ઞાની, ૧૫૦૦ અવધિજ્ઞાની, ૪૦૦ ચૌદપૂર્વધારી, ૮૦૦ વાદી, ૧૮૦૦૦ સાધુ, ૪0000 સાધ્વીઓ, ૧૯૯૦00 શ્રાવક, ૩૩૬000 શ્રાવિકાઓ હતાં. પ્રભુના ૧૫૦૦ શ્રમણ અને ૩૦૦૦ શ્રમણીઓ, કુલ ૪૫00 અંતેવાસી સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત થયાં.
( ઐતિહાસિક પરિપાર્જ) આધુનિક ઇતિહાસકાર ભગવાન મહાવીર ને ભગવાન પાર્શ્વનાથને જ આજ સુધી ઐતિહાસિક મહાપુરુષ માની રહ્યા હતા, પરંતુ પાછલાં કેટલાંક વર્ષોથી તટસ્થ અને નિષ્પક્ષ અનુસંધાન વડે એવું સાબિત થઈ ચૂક્યું છે કે - “અરિહંત અરિષ્ટનેમિ પણ ઐતિહાસિક મહાપુરુષ હતા.' ઋગ્વદીમાં અરિષ્ટનેમિ' શબ્દનો પ્રયોગ વારંવાર થયો છે. મહાભારત'માં તાર્ય’ શબ્દ અરિષ્ટનેમિના સમાનાર્થી રૂપે વપરાયો છે. એ તાઠ્ય-અરિષ્ટનેમિએ રાજા સગરને જે મોક્ષના સંદર્ભમાં ઉપદેશ આપ્યો છે, એની તુલના જૈન ધર્મના મોક્ષને લગતાં મંતવ્યો સાથે કરી શકાય છે. “ઋષિ ભાષિતસુત્ત'માં અરિષ્ટનેમિ અને કૃષ્ણ - નિરૂપિત ૪૫ અધ્યયન છે, એમાંનો વીસ અધ્યયનોના પ્રત્યેકબુદ્ધ અરિષ્ટનેમિના તીર્થકરકાળમાં થયા હતા. એમના વડે નિરૂપાયેલા અધ્યયન અરિષ્ટનેમિના અસ્તિત્વના સ્વયં-સિદ્ધ પ્રમાણ છે. ઋગ્વદ સિવાયના વૈદિક સાહિત્યના અન્ય ગ્રંથોમાં પણ અરિષ્ટનેમિનો ઉલ્લેખ થયો છે. આટલું જ નહિ, તીર્થકર અરિષ્ટનેમિનો પ્રભાવ ભારત બહારના વિદેશોમાં પણ પહોંચેલો જણાય છે. ઇતિહાસકાર કર્નલ જેમ્સ ટોડે લખ્યું છે - “મને એવું પ્રતીત થાય છે કે પ્રાચીનકાળમાં ચાર બુદ્ધ અથવા મેધાવી મહાપુરુષ જન્મેલા છે. એમની પહેલાં આદિનાથ અને બીજા નેમિનાથ હતા. નેમિનાથ જ સ્કેડ્ડોનેવિયા નિવાસીઓના પ્રથમ “ઓડિન અને ચીનીઓના પ્રથમ “ફો’ દેવતા હતા.” બૌદ્ધ વિદ્વાન ધર્માનંદ કૌશાંબીએ ઘોર આંગિરસને નેમિનાથ માન્યા છે.
યજુર્વેદ'માં સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ મળે છે કે - “અધ્યાત્મ-વેદને પ્રગટ કરનારા સંસારના બધા જીવોને દરેક પ્રકારથી યથાર્થ ઉપદેશ આપનારા અને જેમના ઉપદેશ થકી જીવોના આત્મા બળવાન થાય છે, એવા સર્વજ્ઞ અરિષ્ટનેમિને આહુતિ સમર્પિત છે.” “મહાભારતમાં વિષ્ણુના સહસ્ત્ર | જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ 9333339999£9696969699 ૨૨૯ |