________________
ઇતિહાસની વિશ્વસનીયતા
ઉપરોક્ત પર્યાલોચન પછી એમ દેઢતાપૂર્વક કહી શકાય છે કે આપણો જૈન-ઇતિહાસ ઘણા ઊંડા સુદૃઢ પાયા પર ઊભેલો છે. આ કોઈ દંતકથા અથવા કલ્પનાના આધારે નહિ, પણ પૂર્વાચાર્યોની પ્રામાણિક અવિરત પરંપરાથી પ્રાપ્ત છે. અતઃ એની વિશ્વસનીયતામાં લેશમાત્ર પણ શંકાની શક્યતા નથી રહેતી. જેવું કે આચાર્ય વિમલસૂરિએ એમના પઉમચરિય’માં લખ્યું છે - ‘નામાવલિય નિબદ્ધ આયરિયપરમ્પરાગયં સર્વાં વોચ્છામિ પઉમ ચરિયું, અહાણુપુષ્વિ સમાસેણ IP
અર્થાત્ ‘આચાર્ય પરંપરાગત બધો ઇતિહાસ જે નામાંવલીમાં નિબદ્ધ છે, તે સંક્ષેપમાં હું કહીશ.' એમણે ફરી કહ્યું છે -
પરંપરાથી થતી આવેલી પૂર્વગ્રંથોના અર્થની હાનિ અને કાળનો પ્રભાવ સમજીને વિદ્વાનોએ ખિન્ન (ઉદાસ) ન થવું જોઈએ.' યથા - એવં પરમ્પરાએ પરિહાણિ પુર્વાગ્રંથ અત્થાણું | નાઊણ કાલભાવ ન રુસિયસ્વં બહુજણેણં II એનાથી પ્રમાણિત થાય છે કે - ‘પ્રાચીન સમયમાં નામાવલીના રૂપમાં સંક્ષિપ્ત રૂપે ઇતિહાસને સુરક્ષિત રાખવાની પદ્ધતિ બહુમાન્ય હતી. એ પ્રકારે નામાવલી-નિબદ્ધ ઇતિહાસ પ્રાચીન અને પ્રામાણિક હોવાથી એની વિશ્વસનીયતામાં કોઈ શંકા રહેતી નથી.’
તીર્થંકર અને કેવળી
કેવળી અને તીર્થંકરોમાં વીતરાગતા અને જ્ઞાનની સમાનતા હોવા છતાં પણ અંતર છે. ઘાતી-કર્મોનો ક્ષય કરી કેવળજ્ઞાનનું ઉપાર્જન કરવાવાળો કેવળી કહેવાય છે. તીર્થંકરો જેવું જ એમનામાં કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન હોય છે, છતાં પણ તે તીર્થંકર નથી કહેવાતા. આદિનાથ ઋષભદેવથી વર્ધમાન મહાવીર સુધીના ચોવીસે-ચોવીસ અરિહંત કેવળી હોવાની સાથેસાથે તીર્થંકર પણ છે. તીર્થંકર ત્રિજગતના ઉદ્ધારક હોય છે. તે સ્વકલ્યાણની સાથે-સાથે પરકલ્યાણની પણ વિશિષ્ટ યોગ્યતા રાખે છે. એમનો દેવ, દાનવ, માનવ, પશુ-પક્ષી બધાં ઉપર ઉપકાર હોય છે. તેઓ જન્મથી જ કેટલીક વિલક્ષણતાઓ લઈને આવે છે, જે કેવળીમાં નથી હોતી. જેમકે, તીર્થંકરના શરીર ઉપર ૧૦૦૮ લક્ષણ હોય છે, જે કેવળીમાં નથી હોતા. કેવળીમાં વિશિષ્ટ વાક્-અતિશય, નરેન્દ્ર-દેવેન્દ્ર કૃત પૂજાતિશય નથી હોતું. એમનામાં જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૧૨
