________________
૭૮
અષ્ટક પ્રકરણ
આવી સંતતિ ચાલ્યા કરે છે. પરંતુ તેઓ આવી સંતતિને માળાના મણકામાં પરોવાયેલા દેરાની માફક જોડનારી ક્ષણિક વસ્તુથી જુદી કેઈ સ્થાયી વસ્તુ તરીકે માનતા નથી. તેમના મતાનુસાર તે જેમ
વ્યવહારની સરળતા ખાતર અનેક વૃક્ષોને માટે “વન” શબ્દ કે હાથ પગાદિ અવયવોને માટે “શરીર” શબ્દ સંકેતરૂપે વપરાય છે તેમ ક્ષણિક ભાવોની ઉત્પત્તિ વિનાશની પરંપરાને સૂચવવા સરળતા ખાતર “સંતાન” કે “સંતતિ’ શબ્દ સાંકેતિક છે. એટલે એમને માટે સંતાન કાલ્પનિક છે.
(૬) હવે જૈન દાર્શનિકેનો આત્મા સંબંધી શે ખ્યાલ છે તે તપાસીએ. તેમણે વૈદિક દાર્શનિકની માફક આત્માને એકાંત નિત્ય કે બૌદ્ધોની માફક એકાન્ત અનિત્ય ન માનતાં બન્ને એકાંતનો સમન્વય કરી નિત્યાનિત્યરૂપ આત્માને સ્વીકાર કરેલ છે. તેથી જૈનોએ અકબૂતાત્પન્નરથરવા નિચઃ એવી વૈદિકની નિત્ય’ શબ્દની વ્યાખ્યાને અસ્વીકાર કરીને તમાકાવ્ય નિત્યમ્' એવી વ્યવહારુ વ્યાખ્યાને સ્થાપી છે “નિત્યની આ વ્યાખ્યામાં વૈદિકને નિત્યભાવ અને બૌદ્ધોને અનિત્યભાવ બનેને સમાવેશ થાય છે. તેથી જૈન પિતાના નિત્ય પદાર્થને કૂટસ્થ નિત્ય ન કહેતાં પરિણમી નિત્ય કહે છે. આભામાં ઉત્પત્તિ અને વિનાશ પ્રત્યેક ક્ષણે થયા કરે છે છતાં તેમાં પિતાના સ્વરૂપના અસ્તિત્વને ભાવ કાયમ ટકી રહેવાથી તેમાં સ્થિરતાને અનુભવ પણ સાથેસાથ ચાલુ જ રહે છે, તેથી એમ કહી શકાય કે આત્મા ઉત્પત્તિ, વિનાશ અને સ્થિતિશીલ છે. બીજું આત્માને ફૂટસ્થ નિત્ય માની તેના પિષણ માટે તેને સર્વગત માન અથવા સર્વગત માની તેના સમર્થન માટે તેને નિત્ય માનવો એ વ્યવહાર્ય નથી. દેહમાં સુખદુઃખ ભોગવનાર આત્માને સર્વગત માનવાનું કહ્યું જ પ્રયોજન નથી. નહિ તે આત્માને શરીરગત અમુક અંશ સુખદુઃખ ભેગવશે અને બીજે નહિ. માટે આત્મા નિત્યાનિત્ય
