________________
૧૫
પાંચ કારણે બન્યા કરે છે. અકાળે કઈ ચીજ બનતી નથી. બનાવવાને ગમે તેટલે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે નકામી મહેનત માથે પડે છે.
માટે કેઈ હકીક્ત બનવાનું કે કોઈ વાત ન બનવાનું કારણ કાળ છે. વસ્તુઓ સમય પાકે ત્યારે બને છે. તે પહેલાં તેમને બનાવવા અંગે ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરવામાં આવે, તેમાં કાંઈ વળતું નથી, અને વખત પાકે ત્યારે બનતી વસ્તુને કઈ રોકી શકતું નથી. અકાળે આંબા પાકતા નથી અને ઉનાળામાં બરફ કે વરસાદ વરસી શકતા નથી. દરેક વીશીમાં ચોવીશ તીર્થકર થાય કે બાર ચકવતી થાય, તે પણ તેમને સમય આવે ત્યારે જ થાય છે. અવસર્પિણીના ચેથા આરામાં અને ઉત્સર્પિણીના ત્રીજા આરામાં જ એ પુરુષે થાય છે અને બાકીના કાળમાં એ થતા નથી, જન્મતા નથી, કાર્ય કરતા નથી. દરેક વાત કાળે થાય છે, કાળ પાકે છે અને દરેક બનાવ કાળે ગતિમાન થાય છે અને કાળ પૂરે થાય છે ત્યારે વિશરામ પામી જાય છે. સર્વ ક્રિયાનું, સર્વ બનનું, સર્વ નાશનું, સર્વ અભાવનું અને સર્વ હકીકતનું કારણ માત્ર કાળ છે અને કાળ સિવાય અન્ય કારણ શોધવું એ માત્ર ફાંફાં છે. ૨, સ્વભાવ
આટલી કાળવાદીની વાત સાંભળી સ્વભાવવાદી બહાર નીકળી પડ્યો. એણે સ્થાપના કરી કે વસ્તુને જે સ્વભાવ હોય તે થાય છે, એમાં કાળ બિચારો શું કરે? તમે વિચાર કરશે તે જણાશે કે લીંબડાના ઝાડ ઉપર લીંબળી જ થશે, ત્યાં આંબા પાકશે નહિ. એને સ્વભાવ જ લીંબોળી ઉત્પન્ન કરવાનું છે. સ્ત્રીઓના મુખ ઉપર મૂછ નહિ ઊગે. હાથની હથેળીમાં વાળ નહિ ઊગે. એ સ્વભાવને બતાવે છે. જેને જે સ્વભાવ હોય તે તે પ્રમાણે વર્તે, ઉપજાવે અને સ્વભાવ પ્રમાણે વિશરામ થઈ જાય. એના અનેક દાખલાઓ છે, સાંભળે.
સૂર્ય સ્વભાવે ગરમ છે, ચંદ્ર શીતળ છે, એને શું કાળ ગરમ કે ઠંડા કરે છે? એને સ્વભાવ જ તે છે. યુવાવસ્થા
