________________
૧૪૮
જૈન દષ્ટિએ કમ હોય તે “કુજી' સંસ્થાન ચડ્યું છે. પીઠે ખુંધવાળાને આ સંસ્થાના હેય.
જ્યાં હાથ, પગ, ડેક અધમ હોય પણ બાકીનાં અંગે માનેપેત અને સરસ હોય તે પાંચમું “વામન” સંસ્થાન. આખા અંગના અવયવ લક્ષણ વગરનાં, વાંકાચૂકાં અને આડાંઅવળાં હોય હોય તે છઠું અને છેલ્લું “હુંડક સંસ્થાન. શરીરના આકાર વિશેષને સંસ્થાન કહેવામાં આવે છે. આ રીતે છ પ્રકારની આકૃતિઓ થઈ. સંસ્થાન દરેક ગતિમાં હોય છે. સંસ્થાના નામની આઠમી. પિંડપ્રકૃતિના છ ભેદ નીચે પ્રમાણે થાય.
૧. સમચતુરસ સંસ્થાનનામકર્મ (૨), ૨. ન્યધ સંસ્થાનનામકર્મ (૯૩) ૩. સાદિ સંસ્થાનનામકર્મ (૪) ૪. કુજ સંસ્થાનનામકર્મ (૫) ૫. વામન સંસ્થાનનામકર્મ (૬) ૬. હુંડક સંસ્થાનનામકર્મ (૯૭),
આપણુ હેમચંદભાઈને નસીબે છેલ્લું અને છ સંસ્થાન હુંડક સંસ્થાન આવ્યું છે. છેલ્લા સંઘયણવાળાને તે છઠ્ઠ સંસ્થાના જ હોય. માનેતિ સુંદર શરીર તે પ્રથમ સંઘયણવાળાને હોય. દેવગતિમાં પ્રથમ સંસ્થાન હેય. મનુષ્યગતિમાં છએ સંસ્થાન લાભે. તિર્યંચ અને નરકગતિમાં માત્ર છઠ્ઠ હુંડક સંસ્થાન લાભ. શરીરને અંગે એનાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ ઉપરાંત એના અંગે પગની સુંદર ગોઠવણ ને આકર્ષક અંગરચનાને અંગે હજુ એક નિર્માણ નામકર્મ આવશે. તે પ્રત્યેકપ્રકૃતિ (સાતમી) હોઈ. તેને યથાસ્થાને આગળ વિચારવામાં આવશે. (જુઓ પૃ. ૧૫૭).
૯. વર્ણ –જૈન લેખકો મૂળ વણે પાંચ બતાવે છે. કૃષ્ણવર્ણ (black)-ગળી કે મેંશ અથવા કાજળ જે રંગનીલવણ (skyblue) – લસણીઆ જે નીલે , આસમાની.
