________________
૧૧૦
જૈન દષ્ટિએ કર્મ છતાં એક વાત ધારી રાખવા જેવી છે કે જ્ઞાનની આડાં ગમે તેટલાં આવરણો આવ્યાં હોય, છતાં એને અતિ સૂક્ષમ ઘણે નાને ભાગ તે ખુલ્લો હોય જ છે. કરંડિયામાં ગાઢ અંધકાર હેય તે પણ છિદ્રમાંથી જરા પ્રકાશ તે આવે છે, અથવા કપડા કે કામળના છિદ્રમાંથી પ્રકાશ જરા સરખે જરૂર આવે છે, એ રીતે અતિ ગાઢ અજ્ઞાનમાં પણ જરા સરખે પ્રકાશ તે પ્રત્યેક ચેતન માટે ખુલ્લો રહે છે. બીજી વાત એ છે કે આવરણે ગમે તેટલાં ગાઢ કે મંદ હોય પણ તે જ કાળે અંદર ઝળહળતે સૂર્ય તે બેઠેલે જ છે. પ્રત્યેક ચેતન સત્તાની નજરે અનંત જ્ઞાનથી ભરેલે છે, જ્ઞાનગુણવાળે છે, સ્વયં જ્ઞાનમય છે; જ્ઞાન જ છે. જ્ઞાન -બહારથી મેળવવા જવું પડતું નથી, અંદર ભરેલું જ છે, એના પર જે આચ્છાદને લાગી ગયેલાં છે તે દૂર કરવા જેવું છે. અને
ગ્ય પ્રયાસથી તેમને દૂર કરવાં શક્ય છે. ખરી રીતે જોઈએ તે જ્ઞાન બહારથી ભણવા કે મેળવવા જવું પડતું નથી, પણ અંદર છે. તેના પરનાં આવરણે ખસેડી તેને બહાર કાઢવા જેવું છે. અંગ્રેજીમાં ‘education' શબ્દ છે, તેનું મૂળ e=out and dulco = lead છે, એટલે અંદરથી બહાર કાઢવાની વાત છે. આ વાતને આશય સમજાઈ જાય તે જ્ઞાનની મહત્તા અને એની આત્મીયતા બરાબર ખ્યાલમાં આવી જાય તેમ છે.
જેટલા જ્ઞાનના પ્રકારો છે, જેટલી તેમાં તરતમતા છે, તેટલાં તેનાં આવરણ છે. અને જ્ઞાન પિતે આત્મસ્વરૂપ છે ત્યારે આવરણે કાર્મિક છે, પૌગલિક છે, જ્ઞાનગુણની આડે આવનાર અથવા -તેને આચ્છાદન કરનાર છે.
સામાન્ય સમજણ માટે આ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પાંચ પ્રકાર પાડવામાં આવ્યા છે, તે નીચે પ્રમાણે છે –
૧. મતિજ્ઞાનાવરણીય (૧)
૧. કર્મની પ્રકૃતિની સંખ્યા બતાવવા આ ચાલુ સંખ્યાને કોંસમાં બતાવવામાં આવેલ છે, તે એકથી માંડીને ૧૫૮ સુધી જશે.
