________________
૬૬
જૈન દૃષ્ટિએ કમ
જેમ કે બાહુબલિ(આદિનાથના પુત્ર)ને એક વષઁ માન રહ્યું પણ તે અપ્રત્યાખ્યાનીય વતું ન હતું, પણ સંજવલન કાટિનું હતું, પણ એકદરે સામાન્ય રીતે સમજવા માટે આ મુદત બહુ ઉપ ચેાગી છે. આવી રીતે ચાર કષાયના સેાળ વિભાગ થાય એટલે અનંતાનુબ'ધી ન'તાનુખ ધી માન, ક્રોધ, અનંતાનુબંધી માયા અને અનંતાનુબ“ધી લેાભ; એ પ્રમાણે ચાર અપ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધ, માન, માયા, લાભ, પ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધ, માન, માયા, લાભ અને સંજવલન ક્રોધ, માન, માયા, લેાભ. એ સાળ કષાયેા ચારિત્રમેહનીયના વિભાગ છે, એ પૌદ્ગલિક પ્રવૃત્તિ કરાવે છે અને આત્મધર્મ અને હિતાચરણની આડે આવે છે.
નવ નાકષાયા
ચારિત્રમાડુનીયમાં નવ નાકષાય આવે છે. કષાયને ઉત્પન્ન થવાનાં કારણેા આપે તેને નાકષાય કહેત્રામાં આવે છે. એમાં પ્રથમ હાસ્યાદિ ષટ્ક (છના સમુદાય) આવે છે અને ત્યારબાદ ત્રણ વેઢ આવે છે. આ નવે મનેવિકારે છે. એની વિગત કર્મપ્રકૃતિની ગણનામાં આગળ ઉપર આપવામાં આવશે ત્યારે એને વિશેષ પરિચય થશે. આખા માનસિક ક્ષેત્રમાં આ નાકષાય ભારે મેટો વિપર્યાસ કરે છે અને એટલી માટી ગડમથલ કરી નાંખે છે કે માડુનીય કર્મને કર્માંમાં સમ્રાટ તરીકે ગણવામાં આવે છે.
નાકષાય અને કષાયનાં વિગતવાર નામા અને સ્વરૂપને જાણ્યા પછી પૃથક્કરણુ કરતાં જણાશે કે અન્ય શાસ્ત્રકારો જેને ષિડ્રપુ (કામ, ક્રોધ, લાભ, મેાડુ, મદ, મત્સર) કહે છે તે સર્વના આ કષાય–નેકષાયમાં સમાવેશ થાય છે, પણ તે ઉપરાંત ખીજા મનેાવિકારા (જેવા કે ભય, વેદ, શાક, દુગંછા વગેરે) વધારામાં સમાય છે. આખા માનસિક ક્ષેત્રને વ્યાપી જતાં આ ચારિત્રમેાહનીય કર્માને ખૂબ વિગતે સમજવા જેવા છે. આત્માના મૂળ ગુણુ સમ્યક્ દન અને અનંત ચારિત્ર છે. તેમને આ મેહનીય કર્મ શકે છે અને ચારિત્રમાં રમણતા કરાવવાને બદલે પૌલિક ભાવ
