________________
ત્રિશલા માતા
[૩૫]
ભ૦ મહાવીરના જીવનવણાટમાં દેવાનંદા માતાની શાંત છતાં દીપ્તિમંત તપસ્યા અને ત્રિશલા માતાની બજાજરમાન છતાં સંયમિત વીરતાના તાણાવાણા વણયેલા દેખાય છે. ભગવાન પિતે પરમ શક્તિશાળી હતા, સવપુંજ હતા, છતાં માતાના સ્નેહ અને સંસ્કારે જે કંઈ ભાગ ભજવ્યો હોય તે આટલું ચોકખું દેખાય છે કે માતા દેવાનંદાએ બ્રાહ્મણના ત્યાગ, સંયમ અને જ્ઞાનભક્તિનાં સંસ્કાર ગર્ભમાં સીશ્યા અને ત્રિશલા માતાએ ક્ષાત્રોચિત વીરતા, અડગતા ને નિર્ભયતાના તો વધમાનકુમારના વિકસતા જીવનમાં ધરખ્યા. જાણે કે બ્રાહ્મણ સંસ્કૃતિ અને ક્ષાત્રસંસ્કૃતિની બે ધારાઓ, ભ૦ મહાવીરના સાગરસમા જીવનમાં સમાઈ જાય છે. દેવાનંદા. માતા બ્રાહ્મણસંસ્કૃતિની પ્રતિનિધિરૂપ લાગે છે; ત્રિશલા માતા ક્ષાત્રસંસ્કૃતિની ધજાધારિણી લાગે છે. તીર્થકર ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં એ રીતે તે, માતા ત્રિશલા અને માતા દેવાનંદા બન્ને પ્રેરણામૂર્તિ છે. દેવાનંદા માતાને બ્રાહ્મણપુત્ર અને ત્રિશલામાતાને ક્ષત્રિયપુત્ર બ્રાહ્મણત્વ અને ક્ષાત્રત્વની હેમાગ્નિ ચેતાવી શક્ત પણ યુગક્રાંતિના સુસવાટા વચ્ચે એ કદાચ ઓલવાઈ જાત. ભ૦ મહાવીરે બ્રાહ્મણત્વનું ક્ષાત્રતેજવડે સંરક્ષણ કર્યું અને ક્ષાત્રતેજને બ્રાહ્મણ ત્વના પ્રકાશમાં વધુ પ્રતાપી બનાવ્યું. એ રીતે બને માતાઓના સંસ્કારને મૂત્તિમંત કરી ભ૦ મહાવીર કાલેકના ચકખુદયાણું-મગદયાણું-ચક્ષુદાતા અને માર્ગદર્શક બન્યા.
