________________
: ૧૯
મહાદેવીઓ નથી, છતાં એ બને ભ૦ મહાવીર જેવા એક સમર્થ અને મિતભાષી મહાપુરુષની જીભે ચડી ગએલી બમણુયુગની નારીઓ છે.
એક પતિને પજવનારી, અસંયમી, ઉદ્ધત છે તે બીજી નિયતિ જેટલી જ નિર્મમ અને અકેણું લાગે છે. મહાદેવીઓ જે એમના યુગની અને યુગાંતરની અમર દીપશાખાઓ છે તે શહિણુઓ અને કપીલાઓ પણ, દીપકથી શરમાઇને–ગભરાઈને દીવાની ઓથે કે આઘે ખૂણામાં ભરાઈ રહેતા અંધારા જેવી રવાભાવિક લાગે છે. પ્રકાશ અને અંધકારની આવી લીલા અહેનિશ ચાલ્યા જ કરવાની. એ ઉપરાંત પાપીમાં પાપી, અણગમતા અને ઓળખીતા કે અણુઓળખીતા માનવી પ્રત્યે ખરે સંયમી કેવો વ્યવહાર રાખે તે રોહિણીના ચરિત્રમાં સૂચવાયું છે. મહાપુરુષો ઉપર એમના કાળને પ્રભાવ પડે છે, પરંતુ વસ્તુતઃ તેઓ સર્વ કાળના હોય છે. એટલે જ ભ૦ મહાવીર મહાશતકને રેવતી પ્રત્યેને અનાદર ઉપેક્ષાને યોગ્ય નથી ગયે. બીજી રીતે કહીએ તે સંયમી કે વ્રતધારીના આત્મવિકાસને કે દેશકાળ રૂંધી શકતા નથી.
કપીલાદાસી અભવીની પદવી પામી છે. મગમાંના કોરડુની જેમ અપવાદરૂપ ગણાઈ છે. દાન પુણ્યકાર્ય છે– એમાં તારવાની તાકાત છે, પણ એ પુણ્ય જે આત્માના ઉલ્લાસને ઉત્તેજે કે સ્પશે જ નહિ તે એ પુણ્યની શી કીમત છે? પુણ્યને ઉલ્લાસ અને અનુમોદન એ જ મુખ્ય છે. રેવતીમાં પાપને પશ્ચાત્તાપ નથી, કપીલામાં પુણ્યને ઉલ્લાસ નથી. દરેક દેશકાળમાં આવાં પાત્ર તો રહેવાનાં જ,