________________
મૃગાવતી [ ૧૩૭ ] પ્રદ્યોત, સૈન્યની પદલિથી દિશાઓને ઢાંકી દેતે, કૌશાંબોની વધુ ને વધુ નજીક આવતું હતું.
મૃગાવતીએ રાજ્યના મંત્રી, સેનાપતિ, નગરશેઠ જેવા રાજતંત્રના ધુરંધરની સલાહ માંગો. પણ પ્રદ્યોતની સાથે લડી લેવા સિવાય બીજો રસ્તે જ નહતે; કારણ કે સંધિ અથવા સમાધાની કરવાને નિર્ણય થાય તે પણ પહેલી માગણ-મૃગાવતીના દેહની જ થવાની અને એ શરત તે કઈ રીતે પણ માન્ય થઈ શકે એવી નહોતી. પ્રજાની જાનમાલની ખુવારી અને સૈનિકે ઉપરાંત વૃધ્ધો, અબળાઓ, શ્રમણ, શ્રમણપાસક વિગેરેને અસહ્ય યાતનાભઠ્ઠીમાં બળવું પડે તે તો જુદું.
સીધે રસ્તે ન સૂઝવાથી હવે મૃગાવતીએ આડે લાકડે આડે વેહની નીતિને પ્રયોગ કરી જેવાને વિચાર કર્યો. ત્રાજવાના બે પલ્લા તળતી હોય તેમ એ પિતાના અંતરને તપાસવા લાગી - “એક તરફ અસંખ્ય માણસોના રક્તપાતની સંભાવના છે, બીજી તરફ નાની શી છેતરપિંડી છે, એક તરફ પ્રદ્યોતને પાશવિક હંકાર છે તે બીજી તરફ શુદ્ધ શીલરક્ષા છે. અર્ધસત્યને આશ્રય લઉં તે એમાં શું ખોટું છે? વ્યવહારમાં મિથ્યા કે ધૂર્તતા ન ચલાવી લેવાય-માણસ માણસ વચ્ચેના વહેવારે નિર્મળ નીતિ અને ધર્મના પાયા ઉપર જ ઊભા રહી શકે. પરંતુ પ્રત આજે માણસ મટી ગયેલ છે. એની સાથે માયામૃષાને શેડો ઉપયોગ કર્યો હોય તે શું ખોટું? મારા
