________________
રકપુરનું ખંડિયેર
એક યક્ષસ્થા
મોગલ શહેનશાહત જે વખતે તૂટતી હતી, એનાં સંધાયેલાં પાટિયાં એક પછી એક છૂટાં પડતાં જતાં હતાં તે વખતે કંપની સરકારનું નાવડું ધીમું ધીમું ધતું જતું હતું. રૂદ્રપુરનું રાજકુટુંબ મોગલ શહેનશાહની સનંદ ધરાવતું. રૈયતમાંથી તો કેઈની તાકાત નહોતી કે એ સનંદમાં કયા કયા હક્ક કે અધિકાર રાજવીને મળ્યા હતા તે વિષે પ્રશ્ન સરખો પણ ઉઠાવી શકે. ખરું જોતાં રૂદ્રપુરનું રાજ્ય ખંડણું ભરતું અને ખેડૂત પાસેથી મહેસુલ ઉઘરાવતું..
રાજ્ય જેમ નાનું તેમ એની જોહુકમી પણ એટલી જ પ્રચંડ. આવક ઓછી પણ શહેનશાહ કરતાં પણ એનો દરદમામ હજારગણું વધારે. રૂદ્રપુરના રાજવી પિતાને ચૌહાણ વંશને ગણવત: પણ અમે જે વખતની વાત કરીએ છીએ તે વખતે એમ કહેવાતું કે એના જેવો તુમાખી અને જુગાર રાજા પૃથ્વીના આ પડ ઉપર બીજો કઈ નહિ થયો હેય. અહિંસગીવરની પાસે બકરું અને વાઘ પોતાના જન્મવેર ભૂલી જાય તેમ આ જુલમગાર જાગીરદારની ધાકથી ગાય અને વાઘ એક આરે પાણી પીતાં. "
રાજસત્તાને જુલમ બાદ કરતાં, બીજી કેટલીક રીતે રૈયત સુખી હતી. ચોરી કે લૂંટફાટ જેવું આ ચાલીસ ગાઉની સીમમાં કદી નહેતું બનતું. ચીભડાના ચોરને શણીની સજા ભોગવવી પડતી.
