________________
: ૧૦૪:
રૂધિરરસ્તાન સુત્ર દેખાય તો માનવી જીવવા ઈછે. મહારાજા આ તંત્રને હજી વળગી રહ્યા હતા. જીવવાની આશાએ જ આ દર્દની પીડા તેઓ ન છૂટકે સહન કરતા.
સત્તા અને વૈભવ તે એમણે પેટ ભરીને માણ્યાં હતાં. પણ આજે એમને પહેલી વાર સમજાયું કે “શરીરે સુખી તો સુખી સર્વ વાતે !”
જે મહારાજા એક દિવસે પ્રબળ પ્રતાપી હતા, જેમની સામે ઊભા રહેતા લોકોના પગ ધ્રુજતા, તે જ આજે દીન-કંગાળ દેખાય છે. સોની તરફ એ આશાભરી–દીનતાથી પરિપૂર્ણ મીટ માંડે છે અને જે બચી શકાતું હોય તે બચાવવા જાણે કે ભીખ માગે છે.
સમ્રા અને સામ્રાજય પ્રજાને મન તે એક જ વસ્તુ હતી. આવતી કાલે સમ્રાટને દેહ સ્મશાનભેગા થાય તે સામ્રાજ્ય પણ છિન્નભિન્ન થઈ જાય. એટલે અંધાધુંધીમાંથી બચવા પ્રજા સમ્રાટનું લાંબું જીવન વાંછતી. પ્રજાએ જયારે જાણ્યું કે મહારાજાનો રાગ અસાધ્ય કાટીએ પહોંચ્યો છે ત્યારે વિરાટ જનસમુદાય પણ ખિન્ન બન્યા. મહારાજા અને રૈયત બને જાણે કે એક જ નૌકાના આરેહીઓ હતા.
યુવરાજ હરિચંદ, પિતાની શય્યા પાસે ચૂપચાપ બેઠો છે. એનું હૈયે પણ બરફ ઓગળે તેમ ઓગળવા લાગ્યું છે. આંખની પાંપણે આંસુભીની છે.
પિતાજીને બચાવવા ધરતી ઉપરના બધા ઈલાજ એણે વિચારી જોયા. પણ એક ઉપાય હાથ ન લાગ્યો.
એટલામાં મહારાજાએ મૂછમાંથી જાગી આંખ ઉઘાડી અને યુવરાજને જોઈને બોલ્યા “બેટા હું નહીં બચું. મારું રાજય, પારો
