________________
ધર્મ અને સમા
[ ૧૦૧ |
જતા હોય તેની લાકો બહુ કીમતે નથી આકતા. માણુસ મુખથી પેાતાના ધમની મહત્તા ન ગાય, છતાં જો તેના વહેવારમાં ન્યાય, દયા, સંયમ, પરોપકાર, નમ્રતા દેખાઈ આવે તે તે પોતે સન્માનનીય ઠરે છે. એટલું જ નહિ પણ પેાતાના વંશપર પરાગત ધર્મને પણ એટલે અંશે ઉજળા કરી ખતાવે છે. માણસની બુદ્ધિમત્તાની કે તપસ્વીતાની છટા એના મુખ કે સૃષ્ટિમાં દેખાઈ આવે છે તે જ પ્રમાણે ધમ કેટલા પરિણમ્યા છે તે સમાજ સાથેના તેના સંબંધમાં બરાબર જણાઈ આવે છે. એટલે જ ધમ અને સમાજને પ્રાણ તથા દેહ જેવા સંબંધ છે, એમ ભારપૂર્વક કહેવામાં આવ્યુ છે.
સ'સારને તે નિઃસાર કહ્યો છે-સંસારના સમયેાથી છેક છૂટા થઈ જવાનું ભગવાને ઉપદેશ્યુ છે, તેા પછી સ`સાર અથવા સમાજને આવી અગત્ય કેમ અપાય? એવી તમને શંકા થશે. સસાર નિઃસાર છે એવાત ખરી છે, પણ અહીં સંસારનો અ સાંસારિક સ્વાર્થ, અભિમાન અથવા લાભ-લાલચભય-પ્રપંચ વગેરે સમજવાના છે. સંસારને અસાર સમજી તમે તમારી સ્વાતુ ખલિદાન ઢા, સ`સારને અનિત્ય માની તમારી કીર્ત્તિ કે પ્રતિષ્ઠાને તુચ્છ માનેા એ બધુ બરાબર છે, પરંતુ સંસારનુ` શ્રેય-કલ્યાણ થતુ હોય તે પણ ન કરવુ' એવા અથ એમાંથી નથી કાઢવાના. તમારા પુણ્યમય વ્યવહારની સમાજના અંતરમાં ઊંડી છાપ પડતી હાય, તમારા નિમળ ન્યાયસંગત આચરણનું અનુકરણ કરવાની સમાજના ખીન
