Adhyatma Upnishad Part 01

SR No.: 005561
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Kirtiyashsuri
Publisher: Raj Saubhag Satsang Mandal Sayla
Publication Year: 2012
Total Pages: 300
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Spiritual
File Size: 8 MB

Page 205

૧૬૮
અધ્યાત્મ ઉપનિષદ્ - ભાગ પહેલો, ૧-શાસ્ત્રયોગશુદ્ધિ અધિકાર
અવતરણિકા :
હવે મહાત્મા પતંજલિ દ્વારા જે કહેવાયું છે તેને શબ્દશઃ બતાવે છેશ્લોક :
वादांष्टा प्रतिवादांटा, वदन्तो निष्टिातास्तथा ।
तत्त्वान्तं नैव गच्छन्ति तिलपीलकवद्गतौ ॥७४ || શબ્દાર્થ :
9. તથા - તે પ્રકારે ૨. નિteતાન - નિશ્ચિત રૂ/૪. વાંવાંટ પ્રતિવાવાંદા - (એના) વાદ અને પ્રતિવાદને ૯. વત્ત: - કરતા (સર્વદર્શનના મુમુક્ષુઓ પણ) ૬/૭. તો તિરુવીક્રવત્ - ગતિ કરવા છતાં તલ પીલનારા ઘાંચીના બળદની જેમ ૮. તત્ત્વાન્ત - તત્ત્વના અંતને /૧૦, નૈવ ઋત્તિ - પામતા જ નથી. શ્લોકાર્થ :
જેમ ઘાણીનો બળદ સતત (એક જ પ્રકારની) ગતિ કરવા છતાં ઇષ્ટ સ્થાનને પામતો નથી તેમ નિશ્ચિત એવા (એક જ પ્રકારના)વાદ અને પ્રતિવાદને કરતા સર્વદર્શનમાં રહેલા મુમુક્ષુઓ પણ તત્ત્વના અંતને પામતા નથી. ભાવાર્થ :
આંખે પાટા બાંધીને તલ પીલવાની ઘાણીએ જોડાયેલો બળદ સવારથી સાંજ સુધી એક નક્કી કરેલી ધરી ઉપર ફરે છે, પરંતુ અંતે તો તે ત્યાંનો ત્યાં જ હોય છે. એક ડગલું પણ આગળ વધતો નથી. તેની જેમ કોઈ એક વાત પકડી રાખી ચોક્કસ પ્રકારની શૈલિથી વાદ-પ્રતિવાદ કરવાથી પણ કાંઈ પ્રાપ્ત થતું નથી અર્થાત્ કોઈ એક પદાર્થમાં, મતમાં કે માન્યતામાં આ જ સત્ય છે, તેવી દૃષ્ટિથી બંધાયેલો સાધક ન્યાયશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ નિર્દોષ કહેવાય તેવા નિશ્ચિત પૂર્વપક્ષ અને ઉત્તરપક્ષરૂપ વાદ-પ્રતિવાદ કરે તો પણ તે તત્ત્વને પામી શકતો નથી. વિશેષાર્થ :
દુનિયાનો દસ્તુર છે કે, તમે ગતિ કરો એટલે તમારી પ્રગતિ થાય, તમે જે ભૂમિકામાં હોવ તેનાથી કોઈક ઊંચી ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરો જ. આ નિયમ જેમ દુન્યવી માર્ગમાં ચાલનારા માટે લાગુ પડે છે, તેમ આધ્યાત્મિક 1. અહીં નિશ્ચિતાન્ શબ્દ મળે છે, જ્યારે અન્યત્ર નિશ્ચિતાન એવો પાઠાન્તર પણ મળે છે; પરંતુ યોગબિન્દુની ગાથા નં-૬૭, જે
શબ્દશ: આવી જ છે, તેમાં નિશ્ચિતાનું શબ્દ છે, તેથી અત્રે નિશિતાનું શબ્દ રાખી અર્થ કર્યો છે. ઉલ્લેખનીય છે કે જ્ઞાનસાર તથા તેના ટબામાં મહામહોપાધ્યાયજીએ નિશ્ચિતાન્ શબ્દ વાપર્યો છે અને તેનો અર્થ “અનિર્ધારિત' કર્યો છે. તત્ત્વ કેવલી ગમ્ય છે. જો અનિશ્ચિત પદને માન્ય રાખીએ તો અર્થ એવો કરવો જોઈએ કે; જેનું કોઈ નિશ્ચિત પરિણામ નથી એવા વાદ અને પ્રતિવાદને કરવાથી તત્ત્વના ઔદંપર્યને પામી શકાતું નથી. “જ્યારે યોગબિન્દુની ટીકામાં જણાવ્યું છે કે, નિશિતા=સદ્ધાર્નાન્તિવિહેતુ-તોષપરિહારે | નિશ્ચિત વાદ એટલે અસિદ્ધ, અનેકાન્તિક આદિ દોષ વગરનો વાદ. અથવા તો ‘ચોક્કસ ઘરેડ મુજબનો ચીલાચાલું રીતવાળો વાદ એટલે નિશ્ચિતવાદ' વાવાન્ = પૂર્વપક્ષા, પ્રતિવાલા = પરોપગ્રસ્તાક્ષપ્રતિવર્ધનરૂપાન પૂર્વપક્ષ એટલે રજુ કરેલ સિદ્ધાન્ત સંબંધી પ્રશ્ન ઉઠાવનાર પક્ષ અને ઉત્તરપક્ષ એટલે વાદીએ કરેલા પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરનાર પક્ષ કે જે મુખ્યપણે સિદ્ધાન્તને રજુ કરનાર પક્ષ હોય છે. तथा = तेन प्रकारेण तत्तच्छास्त्रप्रसिद्धेन सर्वेऽपि दर्शनिनो मुमुक्षवोऽपि ।
- યૌવન્દ્રો ||