Page Text
________________
५९ ०
न्यायावतार - श्लो. १ दर्शनव्यापारसंपादितजन्मकम् 'अयं तेन सदृशोऽनयोर्वा सादृश्यमिति' सादृश्यविशिष्टपिण्डं पिण्डविशिष्टं सादृश्यं गोचरयत्संवेदनमुदीयते "तदुपमानमिति । यदाहुस्तद्वादिनः
तस्माद्यदृश्यते तत्स्यात सादृश्येन विशेषितम् । प्रमेयमुपमानस्य सादृश्यं वा तदन्वितम् ।। १ ।। इति ।
(श्लोकवार्तिके उपमा. प्रा. श्लो. ३७) ४८. ततश्च पूर्वापरदर्शनयोः पुरोवर्तिगोगवयपिण्डग्रहणपर्यवसितसत्ताकत्वात् पूर्वापरपरामर्शशून्यत्वाद् विशदनिर्भासितया शब्दोल्लेखरहितत्वात् तदधिकमव्यभिचरितं व्यवहारकारि
-न्यायश्मिગવયપિડવિષયક દર્શનરૂપ વ્યાપારથી, (૧) “આ ગવય તે ગાયના જેવો જ લાગે છે એમ સાદશ્યવિશિષ્ટ પિંડવિષયક જ્ઞાન, અથવા (૨) “આ ગવય અને ગાય બંને વચ્ચે સાદશ્ય છે' એમ પિડવિશિષ્ટ સાદશ્યવિષયક જે જ્ઞાન થાય છે, તે ઉપમાન છે. ઉપમાન પ્રમાણવાદીઓ વડે કહેવાયું છે –
ઉપમાન દ્વારા જે જોવાય છે, તે કાં તો સાદૃશ્યવિશિષ્ટ પ્રમેય છે, કાંતો પ્રમેયવિશિષ્ટ સાદૃશ્ય
(४८) उमा भान प्रभाए। भछ ? ते मे - पूर्वमने अ५२ र्शन (प्रत्यक्ष) तो मात्र પુરોવર્તી ગો-ગવય પિંડના જ ગ્રાહક છે, (સાદશ્યના નહીં), પૂર્વાપરનો પરામર્શ તેમાં હોતો નથી અને સ્પષ્ટ જ્ઞાન થતું હોવાથી શબ્દોલ્લેખથી રહિત છે. એટલે એ પ્રત્યક્ષોથી અધિક એવું જે સાદશ્યવિશિષ્ટપિંડ/પિડવિશિષ્ટસાદૃશ્યનું જ્ઞાન થાય છે, તે અવ્યભિચારી છે, વ્યવહારજનક છે, તે ઉપમાન, સ્વ-પરપ્રકાશી અને બાધરહિત હોવાથી પ્રમાણ છે.
—अर्थसंप्रेक्षण___ (७८) दृश्यते इति । अटव्यामटता पुंसेति शेषः । (७९) सादृश्यं चेति । गोगवयगतम् । (८०) तदन्वितमिति | गोगवयपिण्डसंबद्धम् । (८१) तदधिकं गोगवयप्रत्यक्षग्राह्यादुत्कलितम् |
-शास्त्रसंलोक(29) उपमानमपि सादृश्यमसन्निकृष्टेऽर्थे बुद्धिमुत्पादयति, यथा गवयदर्शनं गोस्मरणस्य" - शाबरभा.१/
१/५ "सादृश्यदर्शनोत्थं ज्ञानं सादृश्यविषयकमुपमानम् ।" -प्रक.पं.पृ.११० / "सादृश्याद् दृश्यमानाद्यत्प्रतियोगिनि जायते ।सादृश्यविषयं ज्ञानमुपमानं तदुच्यते ।" - बृह.पं. पृ.१०९ / "सादृश्यदर्शनोत्थं ज्ञानं सादृश्यविषयकमुपमानम्।" . प्रक. पं. पृ. ११०। "सादृश्याद् दृश्यमानाद्यत्प्रतियोगिनि जायते। सादृश्यविषयं ज्ञानमुपमानं तदुच्यते।" - बृह. पं. पृ. १०९ । "पूर्वदृष्टे स्मर्यमाणार्थे दृश्यमानार्थसादृश्यज्ञानमुपमानम्।" - शास्त्रदी.पृ.२५८, नयवि.पृ.१४६,
तन्त्ररह.पृ.१३ । "प्रसिद्धसाधात् साध्यसाधनमुपमानम्।" . न्यायसू.१/१/६/ (30) "तस्माद्यत्स्मर्यते तत्स्यात् सादृश्येन विशेषितम्।
प्रमेयमुपमानस्य सादृश्यं वा तदन्वितम् ।।" -मी.श्लो.वा.उप. ३७, उद्धृतोऽयं श्लोको न्यायकुमुदचन्द्रेऽपि।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |