Siddhantalesa Sangraha

SR No.: 005539
Original Sutra Author: N/A
Author: Esther A Solomon
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1990
Total Pages: 624
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 537

५०६
सिद्धान्तलेशसमहः मिति भिन्नविषयेण ज्ञानेन तदज्ञाननिवृत्तेरयोगाद् जडे आवरणकृत्याभावेन घटस्याज्ञानाविषयत्वात् ।
___ न च घटादिवृत्तेस्तदवच्छिन्नचैतन्यविषयत्वेऽपि अखण्डानन्दाकारत्वाभावाद् न ततो मूलाज्ञाननिवृत्तिरिति वाच्यम् । वेदान्तजन्यसाक्षात्कारेऽपि तदभावात् । न हि तत्राखण्डत्वमानन्दत्वं वा कश्चिदस्ति प्रकारः । वेदान्तानां संसर्गगोचरप्रमाजनकत्वलक्षणाखण्डार्थत्वहानापः । न च वेदान्तजन्यज्ञानादेव तन्निवृत्तिनियम इति वाच्यम् । क्लुप्ताज्ञाननिवर्तक वप्रयोनकस्य रूपस्य ज्ञानान्तरेऽपि सद्भावे तथा नियन्तुमशक्यत्वात् ।
न च घटायाकारवृत्तिविषयस्यावच्छिन्नचैतन्यस्यापि कल्पितत्वेन यन्मूलाज्ञानविषयभूतं सत्यमनवच्छिन्नं चैतन्यम्, तद्विषयत्वाभावाद् घटादिवृत्तीनां निवय॑त्वाभिमताज्ञानसमानविषयत्वलक्षगं क्लप्तं प्रयोजकमेव नास्तीति वाच्यम् । तत्रावच्छेदकांशस्य कल्पितत्वेऽप्यवच्छेद्यांशस्याकल्पितमाज्ञान विषयचैतन्यरूपत्वात्, तस्य कल्पितत्वे घटवज्जडतया अवस्थाऽज्ञानं प्रत्यपि विषयत्वायोगेनावस्थाऽज्ञानस्य मूलाज्ञानविषयाकल्पितचैतन्यविषयत्वस्य वक्तव्यतया तन्निवर्तकघटादिज्ञानस्यापि तद्विषयत्वावश्यम्भावेन तत्पक्षेऽपि ततो मूलाज्ञाननिवृत्तिप्रसङ्गस्यापरिहारात् ।
(૧૧) હવે શંકા થાય કે એમ હોય તો પણ જેણે નિદિધ્યાસન કર્યું છે તેવા માણસની બાબતમાં જેમ વેદાન્તજન્ય બ્રહ્મજ્ઞાનથી બ્રહ્મ અંગેના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ થાય છે તેમ ઘટાદિના જ્ઞાનથી પણ બ્રહ્મ અગેના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ કેમ ન થાય? અને એવી દલીલ કરવી નહિ કે તે બ્રહ્મવિષયક નથી તેથી તેનાથી બ્રહ્મ અંગેના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ થતી નથી. (આ દલીલ બરાબર નથી, કારણ કે “ઘટ સત્ છે ઈત્યાદિ બુદ્ધિવૃત્તિને સદ્દરૂપ બ્રહ્મવિષયક માનવામાં આવી છે. અને એવી દલીલ કરવો નહિ કે ત્યાં ઘટાદિ-આકારેવાળી વૃત્તિથી તે (ઘટાદ) ના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ થતાં રવતઃ સ્કૂરણને લીધે જ તેનાથી (ઘટથી) અવચ્છિન્ન તન્ય “સ' એમ પ્રકાશે છે; (તેથી) તે (બ્રહ્મ) ઘટાદિ-આકારવાની વૃત્તિને વિષય નથી (આ દલીલ બરાબર નથી, કારણ કે તેને અભાવ હોય તે ચેતન્ય ઘાદિ-વૃત્તિને વિષય ન હોય તે–) જ્ઞાન ઘટવિષયક હશે, અને અજ્ઞાન તેનાથી (ઘટથી) અવચ્છિન્ન ચૈતન્ય વિષયક હશે, તેથી ભિન્ન વિષયવાળે સાનથી તેના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ નહીં થઈ કે, (અને જડમાં આવરણના ફળ (અપ્રકાશ)ને અભાવ હોવાથી ઘટ અજ્ઞાનને વિષય નથી.