Jain Darshan Amulya Tattva Chintan

SR No.: 005526
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Ramniklal Savla
Total Pages: 346
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 6 MB

Page 97

૮૮
તો નિમિત્તનો અને સ્વપર્યાયનો વિવેક ચૂકીને સ્વચ્છંદી થાય છે. આ બંન્ને ઉંધા ભાવ છે. આ ભાવ જ જીવને ઉપાદાનની સ્વતંત્રતા સમજવા દેતો નથી. • ઉપાદાન નિમિત્તનું જ્ઞાન થતાં પરાધીનતાની માન્યતાનો ખેદ ટળે છે અને સ્વાધીનતાનું સાચું સુખ પ્રગટ થાય છે.
– ઉપાદાન અને નિમિત્ત
ઉપાદાન એટલે વસ્તુની સહજ શક્તિ-સ્વાભાવિક શક્તિ કાર્ય થવા માટે વસ્તુનીતેસમયનીયોગ્યતાને ઉપાદાનકહેવામાં આવે છે. દ્રવ્યના પરિણમનમાં તેની સ્વભાવગત યોગ્યતા જ કારણ છે.
કાર્ય થતી વખતે સંયોગી પર પદાર્થને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. નિમિત્ત એટલે અનુકૂળ સંયોગી ખીજી ચીજ.
દરેક કાર્ય ઉપાઠાન પ્રમાણે જ થાય છે, તે વખતે કોઈ પણ નિમિત્તની હાજરી હોય જ છે, પરંતુ નિમિત્તે કાંઈ કરતું નથી, આ સિદ્ધાંત છે. ઉપાઠાન અને નિમિત્તને કર્તા કર્મ સંબંધ નથી. ઉપાદાન અને નિમિત્ત બંન્ને જુદાદ્રવ્યો છે. બંન્ને ભિન્ન ભિન્ન સ્વતંત્ર છે અને બંન્નેનું પરિણમન પણસ્વતંત્ર જ છે.
♦ બે દ્રવ્યો એક થઈને પરિણમતા નથી. બે દ્રવ્યોનું એક પરિણામ થતું નથી. એક દ્રવ્યના બે કર્તા કે એક દ્રવ્ય અનેક દ્રવ્યરૂપ થાય નહિ.
ઉપાદાન અને નિમિત્ત વચ્ચે ઉપાદાન-ઉપાદેય અથવા નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધ છે. દા.ત માટી ઉપાદાન કારણ છે અને ઘડારૂપ કાર્ય નિષ્પન્ન થવું તે ઉપાદેય છે માટે માટી અને ઘડામાં ઉપાદાન-ઉપાદેય સંબંધ છે. નિમિત્ત કારણની અપેક્ષાએ એ જ કાર્ય (ઉપાદેય) નેનૈમિત્તિક કહેવામાં આવે છે અને તે કાર્ય થવામાં સંયોગી પરપદાર્થને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. ઘડારૂપ કાર્ય થવામાં કુંભાર, ચક્ર, ઠંડ એ નિમિત્ત છે. કુંભાર અને ઘડા વચ્ચે નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ છે.
• અજ્ઞાની જીવ એમ માને છે કે અમુક નિમિત્ત આવ્યું માટે આ કાર્ય થયું. આ અજ્ઞાનીનો મોટો ભ્રમ છે. આ માન્યતાને જ મિથ્યાત્ત્વ કહેવામાં આવે છે. સ્વતંત્ર નિરપેક્ષ વસ્તુસ્વભાવ છે. દ્રવ્યની જે સમયે જે કાર્યરૂપ પરિણમવાની · યોગ્યતા હોય તે જ સમયે તે દ્રવ્ય તે કાર્યરૂપે પરિણમે છે. દરેક પરમાણું તેની સ્વતંત્ર લાયકાત થી જ પરિણમી રહ્યો છે. આવી વસ્તુની સ્વાધીનતા અને સ્વતંત્રતા છે.