Page Text
________________
૩૫ ધર્મ દ્રવ્યમાં ગતિ હેતુત્ત્વ. આ દ્રવ્યમાં અવગાહન હેતુત્વ. અધર્મ દ્રવ્યમાં સ્થિતિ હેતુત્વ.
કાળ દ્રવ્યમાં પરિણમન હેતુત્વ. સત્ સ્વરૂપ વસ્તુ હંમેશા એકરૂપ જ રહેતી નથી. પણ પોતાની એકરૂપતા કાયમ રાખીને અનેક પ્રકારની નવીનતા હર સમય કરતી રહે છે. એ માટે સૂત્ર આપ્યું. ઉત્પાફ વ્યયૌવ્યયુકત સત્ એટલે વસ્તુ ઉત્પાદ - વ્યયધ્રોવ્ય સ્વરૂપ છે. એટલે દરેક પદાર્થ અથવા દ્રવ્ય પોતાના એકરૂપને કાયમ રાખીને હર સમય અવસ્થા બદલતો રહે છે. આ એરૂપતાને ધ્રુવ અને બદલાતી અવસ્થાને ઉત્પાદ - વ્યયના નામથી સમજાવવામાં આવી છે. અર્થાત દરેક દ્રવ્ય પોતાની અનાદિ સત્તાને ધૃવરૂપથી ટકાવીને અવસ્થાઓને હર સમય પલટાવતો રહે છે. અર્થાત પૂર્વ અવસ્થાનો વ્યય કરી નવીન અવસ્થા ઉત્પન્ન કરતો રહે છે. આ પલટાતી અવસ્થાને શાસ્ત્રીય ભાષામાં પર્યાય કહેવામાં આવે છે.
દ્રવ્યોની ધ્રુવતા અને પરિણમનને સ્પષ્ટ કરતાં આચાર્ય બીજો સૂત્ર આપે છે. ગુણપર્યયવઠદ્રવ્ય અર્થાત્ આ બધાની ધ્રુવતા અને પરિણમન પોત પોતાના ગુણોમાં અથવા સ્વભાવમાં જ થાય છે. કોઈ દ્રવ્ય પોત પોતાના ગુણો સિવાય અન્ય દ્રવ્યોના ગુણોમાં કોઈ પણ પ્રકારે પરિણમન નથી કરી શકતો. આત્માન્ચે નિત્ય છે. પર્યાયે પલટાય દ્રવ્યની સ્વતંત્રતા : આમાંથી એક મહાન સિદ્ધાંતનો ઉદય થાય છે. એકદ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કઈ કરી શક્તો નથી. જગતનો દરેક પદાર્થ અનંતગુણોનો સમુદાય હોવા છતાં - અને નવી નવી અવસ્થાઓમાં પ્રગટ હોવા છતાં પણ પોતાની સત્તા અનાદિ – અનંત બનાવી રાખે છે. અર્થાત્ કોઈપણ અન્ય દ્રવ્ય અથવા એનો કોઈપણ અંશ - કોઈપણ અન્ય દ્રવ્યની સત્તામાં કિંચિતમાત્ર પણ દખલ નથી કરી શકતું.
તત્ત્વ અથવા પદાર્થસલક્ષણવાળું છે, સતુમાત્ર છે તથાસ્વતઃ સિદ્ધ છે (કોઈના દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો નથી) આ રીતે એ અનાદિ નિધન હોવાથી સ્વસહાય (સ્વતંત્ર) છે અને નિર્વિકલ્પ છે. આના પરથી એ પણ સિદ્ધ થાય છે કે દ્રવ્ય અને ગુણ તો સ્વતંત્ર છે જ, પરંતુ દરેક દ્રવ્યના દરેક
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005526 |
| Book Title | Jain Darshan Amulya Tattva Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Ramniklal Savla |
| Publication Year | |
| Total Pages | 346 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 6 MB |