Page Text
________________
૧૮
૨ ૬ ૧
જ્ઞાન અને શાયકનું સ્વરૂપ
સમ્યાન
મતિ, શ્રુત, અવધિ, મનઃપર્યવ અને કેવળજ્ઞાન એ પાંચ જ્ઞાન છે.
:
⭑ અતિજ્ઞાન ઃ પાંચ ઈન્દ્રિયો અને મન દ્વારા ( પોતાની શક્તિ અનુસાર) જે જ્ઞાન થાય તે મતિજ્ઞાન છે.
શ્રુતજ્ઞાન : મતિજ્ઞાન દ્વારા જાણવામાં આવેલા પદાર્યને વિરોષરૂપથી જાણવો તે શ્રુતજ્ઞાન છે.
*
અવધિજ્ઞાન : જે ઈન્દ્રિય કે મનના નિમિત્ત વિના રૂપી પદાર્થોને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદા સહિત પ્રત્યક્ષ જાણે તે અવધિજ્ઞાન છે.
⭑ મન:પર્યય જ્ઞાન : જે ઈન્દ્રિયકે મનના નિમિત્ત વિના જ અન્ય વ્યકિતના મનમાં સ્થિતરૂપી પદાર્થોને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદાસહિત પ્રત્યક્ષ જાણે તે મનઃ પર્યય જ્ઞાન છે.
* કેવળજ્ઞાન: જે સર્વદ્રવ્યો અને તેના સર્વ પર્યાયોને યુગપત્ (એકસાથે) પ્રત્યક્ષ જાણે તે કેવળજ્ઞાન છે.
જ્ઞાનગુણ એક છે; તેના પર્યાયના આ પાંચ પ્રકાર છે; તેમાં એક પ્રકાર જ્યારે ઉપયોગરૂપ હોય ત્યારે બીજો પ્રકાર ઉપયોગરૂપ હોય નહિ, તેથી એ પાંચમાંથી એક સમયે એક જ જ્ઞાનનો પ્રકાર ઉપયોગરૂપ હોય છે. સમ્યજ્ઞાન સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક હોય છે; સમ્યગ્દર્શન કારણ છે અને સમ્યજ્ઞાન કાર્ય છે. સમ્યજ્ઞાન એ આત્માના જ્ઞાન ગુણની શુદ્ધ પર્યાય છે. આત્માથી કોઈ જુદી તે ચીજ નથી. સમ્યજ્ઞાનનું સ્વરૂપ આ રીતે છે. ‘સ્વાર્થવ્યવસાયાત્મક’. સ્વ=પોતાનું સ્વરૂપ. અર્થ= વિષય. વ્યવસાય-યથાર્થ જે જ્ઞાનમાં એ ત્રણ શરત પૂરી પડતી હોય તે નિશ્ચય સમ્યજ્ઞાન છે. અર્થાત જે જ્ઞાનમાં વિષય પ્રતિબોધ સાથે સાથે પોતાનું સ્વરૂપ પ્રતિભાસિત થાય અને તે પણ યથાર્થ હોય તો તે જ્ઞાન સમ્યજ્ઞાન છે. સૂત્ર સિદ્ધાંત:
–
શ્રી જીનેન્દ્ર દેવે કહેલા જ્ઞાનના સમસ્ત ભેઠને જાણીને, પર ભાવોને છોડીને, નિજ સ્વરૂપમાં સ્થિર થઈ, જીવ જે ચૈતન્ય ચમત્કાર માત્ર છે. તેમાં જે પ્રવેશે છે તે તુરત જ મોક્ષને પામે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005526 |
| Book Title | Jain Darshan Amulya Tattva Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Ramniklal Savla |
| Publication Year | |
| Total Pages | 346 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 6 MB |