Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 230

૨૦૬
ઉપાદાનેકારણ–સહકારીકરણ કાણુભગવાદમાં ઘટતાં નથી '
સ્વરૂપે રૂપની રસ પ્રતિ સહકારી કારણતા હોય તે જુદા જુદા સ્વભાવ ધરાવવાને કારણે રૂપમાં અનેક્તા આવે, અને અનેક્તાને પરિણામે ઐયંની અથવા અસત્ત્વની આપત્તિ આવે એમ અમે અગા કહ્યું જ છે. [રૂપમાં અહીં અનેક સ્વભાવ હેવા છતાં દર્શનથી તેની એકતાનું ગ્રહણ વિરોધ પામતું નથી, તેવી રીતે સમર્થ—અસમર્થ અનેક સ્વભાવ હોવા છતાં અક્ષણિક વસ્તુની એક્તાનું ગ્રહણ વિરોધ પામશે નહિ–] આ રીતે વસ્તુના ઐયની આપત્તિ આવશે અથવા તે [ વિરૂદ્ધ ભાવ ધરાવવાના કારણે] વસ્તુની કાલ્પનિકતાની (=અસત્ત્વની) આપત્તિ આવશે. જે તમે બૌદ્ધો કહે કે એ બે સ્વભાવમાં કંઈ વિરોધ નથી તે અમે કહીએ છીએ કે બૌદ્ધગૃહમાં જન્મેલે તું આવું કેમ બોલે છે? [ કારણ કે એ તે બૌદ્ધ સિદ્ધાન્ત છે કે] વસ્તુઓના પિતાપિતાને સ્વભાવ પરસ્પર પરિહારથી સ્થિર થયેલા હોઈ વસ્તુઓ વચ્ચે વસ્તુસ્વભાવટયવસ્થાપક (= લાક્ષણિક) વિરોધ છે જ. વળી બૌદ્ધમતે પદાર્થો ક્ષણિક હોઈ આ અહી ઉપાદાન કારણ છે અને અહીં સહકારી કારણ છે એવો વિશેષ સમજવો કઠિન છે. આ ઉપાદાન એ શું છે? શું બીજ આદિની જેમ જે પિતાના સંતા નના નાશ દ્વારા પિતાના કાર્યને ( = અંદુરસંતાન આદિને) ઉત્પન્ન કરે છે તે ઉપાદાન કે જે પિતાના વિશેષના સમર્ષણ દ્વારા પોતાના કાર્યને ઉત્પન્ન કરે તે ઉપાદાન ? જે પ્રથમ પક્ષ સ્વીકારવામાં આવે છે, જેમ ચાર્વાક પરલેકને ચર્ચાની ઉપેક્ષા કરે છે તેમ તમારે બૌદ્ધોએ પણ પલેકની ચર્ચાની ઉપેક્ષા કરવી પડશે [કારણ કે હવે સંતાનની એક્તા તૂટવાથી પરલોક ઘટશે નહિ,] વળી એક જ્ઞાનસંતાન( = ચિત્તસંતાન)ના નાશથી બીજા તદ્દન નવા જ જ્ઞાનસંતાન( = ચિત્તસંતાન)ની ઉત્પતિ માનવાની આપત્તિ આવશે. જે પિતાના વિશેના સમપણ દ્વારા પિતાના કાર્યને ઉત્પન્ન કરે છે તે ઉપાદાન એવા બીજા પક્ષમાં બે વિકલ્પ ઊઠે છે-શું પોતાના બધા વિશેના સમર્પણ દ્વારા તે કાર્યને ઉત્પન્ન કરે છે કે કેટલાક વિશેના સમર્ષણ દ્વારા ? જે કહે કે તે પોતાના બધા વિશેના સમર્પણ દ્વારા કાર્યને ઉત્પન્ન કરે છે તે નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન સવિકપક જ્ઞાનનું ઉપાદાનકરણ નહિ બની શકે; લિંગદર્શન વ્યાતિસ્મરણનું ઉપાદાનકારણ કેવી રીતે બનશે ; અથવા રૂપવિજ્ઞાન રવિજ્ઞાનનું ઉપાદાનકારણ કેવી રીતે બનશે?
98. सन्तानभूयस्त्वाद्भविष्यतीति चेत् , न, एकप्रमात्रधीनप्रतिसन्धानोपनिबन्धनव्यवहारप्रतिबन्धविप्लवप्रसङ्गात् । नित्यमेकमात्मानमन्तरेण सन्तानकतायामपि तावदसौ व्यवहारो नावकल्पते, किमुतैकत्रौव देवदत्ते सन्तान भूयस्त्वे सतीति ?
93. બૌદ્ધ – [ દર્શનજ્ઞાન, સ્મરણુજ્ઞાન, રૂપજ્ઞાન, રસજ્ઞાન આદિ જ્ઞાનેના ] ઘણું સન્તાને હેઈ, આ ઘટશે.
યાયિક– ના, એ બરાબર નથી, [ જે જુદા જુદા જ્ઞાનસંતાન માનશે તે એક પ્રમાતા નહિ પણ અનેક પ્રમાતા એક શરીરમાં માનવા પડશે. ] પરિણામે એક પ્રમાતાને અધીન પ્રતિiધાનજ્ઞાનને આધારે તે વ્યવહાર અને વ્યાપ્તિસંબંધ તૂટી જવાની આપત્તિ આવશે. નિત્ય એક આત્મા સિવાય સંતાનની એકતામાં પણ આ વ્યવહાર ઘટત થી તે પછી એક સ્થાને દેવદત્તમાં સંતાનેની અનેક્તામાં તે વ્યવહાર કયાંથી ઘટે ?