________________
શ્રીમદ રાજચંદ્ર ગૌણ કરે પડ્યો; અને ખરે! જે તેમ ન થઈ શક્યું હત તે તેને (આ પત્રલેખકના) જીવનને અંત આવત.
“જે વિવેકને મહાખેદની સાથે ગૌણ કરે પડ્યો છે, તે વિવેકમાં જ ચિત્તવૃત્તિ પ્રસન્ન રહી જાય છે; બાહ્ય તેની પ્રાધાન્યતા નથી રાખી શકાતી, એ માટે અકથ્ય ખેદ થાય છે, તથાપિ જ્યાં નિરૂપાયતા છે ત્યાં સહનતા સુખદાયક છે, એમ માન્યતા હોવાથી મૌનતા છે.
કઈ કઈ વાર સંગીઓ અને પ્રસંગીઓ તુચ્છ નિમિત્ત થઈ પડે છે, તે વેળા તે વિવેક પર કઈ જાતિનું આવરણ આવે છે, ત્યારે આત્મા બહુ મૂંઝાય છે; જીવનરહિત થવાની–દેહત્યાગ કરવાની–દુઃખસ્થિતિ કરતાં તે વેળા ભયંકર સ્થિતિ થઈ પડે છે. પણ એવું ઝાઝે વખત રહેતું નથી, અને એમ જ્યારે રહેશે ત્યારે ખચીત દેહત્યાગ કરીશ. પણ અસમાધિથી નહીં પ્રવતું, એવી અત્યાર સુધીની પ્રતિજ્ઞા કાયમ ચાલી આવે છે.”
પિતાના ચિત્તમાં ચાલી રહેલું મંથન—બે વિરોધી વૃત્તિઓ વચ્ચેની આ અથડામણ–અને તેને કારણે “જીવનરહિત થવાની દુઃખદ સ્થિતિ કરતાં પણ ભયંકર” સ્થિતિનું વર્ણન સંવત ૧૯૪પમાં લખેલા એક મર્મવેધી પત્રમાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કયું છે?
“દુખિયાં મનુષ્યનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું હોય તે ખચીત તેના શિરોભાગમાં હું આવી શકું.
આ મારાં વચને વાંચીને કઈ વિચારમાં પડી
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
