Mahavirnu Aarogya Shastra

SR No.: 005323
Original Sutra Author: N/A
Author: Mahapragna Acharya
Publisher: Anekant Bharati Prakashan
Publication Year: 1998
Total Pages: 188
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 15

તેની ક્ષમતા ઘટી જશે. ઇન્દ્રિયોની ક્ષમતા ત્યાં સુધી ટકી રહે છે કે
જ્યાં સુધી ઇન્દ્રિયોનો સમુચિત ઉપયોગ થાય છે. ન તો અતિયોગ, ન અયોગ પરંતુ સમ્યક્ ઉપયોગ – એ જ ઇન્દ્રિયોનું આરોગ્ય છે.
શ્વાસ
અસ્તિત્વનો ત્રીજો ઘટક શ્વાસ છે. તે સૌને પ્રભાવિત કરે છે. ન્યાયશાસ્ત્રમાં એક ન્યાયનો ઉલ્લેખ છે – ઉંબરા દીપક ન્યાય. ઉંબરા ઉપર મૂકેલો દીપક અંદર અને બહાર બનેને પ્રકાશિત કરે છે. શ્વાસ શરીરને પણ પ્રભાવિત કરે છે, ઇન્દ્રિયોને પણ પ્રભાવિત કરે છે, મન અને ભાવોને પણ પ્રભાવિત કરે છે. સૌને પ્રભાવિત કરનારું તત્ત્વ છે શ્વાસ. જેવી રીતે મસ્તિષ્કનાં પડળોનું એક ચક્ર હોય છે, તેવી જ રીતે શ્વાસનું પણ એક ચક્ર હોય છે. મસ્તિષ્કવિદ્યાના ક્ષેત્રમાં ઊંડા અધ્યયનને આધારે એમ કહેવામાં આવ્યું કે જમણા અને ડાબા મસ્તિષ્કનાં કાર્યોનું એક ચક્ર છે અને તેમનો સમયગાળો નિશ્ચિત છે. મસ્તિષ્કનું એક પડ નેવું મિનિટ સુધી સક્રિય રહે છે, ત્યારબાદ તેનું બીજું પડ સક્રિય બને છે. શ્વાસના સંદર્ભમાં એમ જ કહી શકાય કે - ક્યારેક જમણો સ્વર સક્રિય રહે છે તો ક્યારેક ડાબો સ્વર સક્રિય રહે છે. શ્વાસનો પણ એક લય હોય છે, એક ચક્ર હોય છે. જે અવિરત ચાલ્યા કરે છે. જ્યારે ડાબો શ્વાસ ચાલતો હોય છે ત્યારે મસ્તિષ્કનું નાનુંપડ સક્રિય બન્ની જુય છે. જ્યારે જમણો શ્વાસ ચાલતો હોય છે ત્યારે મસ્તિષ્કનું ઓછું પડ સક્રિય બની જાય છે. આરોગ્ય માટે શ્વાસના આ નિયમોને સમજવા જરૂરી છે. આરોગ્ય વિષે યોગમાં ઘણું કામ થયું છે. સ્વરોદયમાં પણ શ્વાસ વિષે ઘણું કાર્ય થયેલું છે. શ્વાસની એટલી બધી ક્રિયાઓ છે, તેનું એટલું બધું વૈચિત્ર છે કે તેને અલગ સમજી લેવામાં આવ્યો. માત્ર શ્વાસ દ્વારા આરોગ્યની અનેક સમસ્યાઓનું સમાધાન મેળવી શકાય છે.
પ્રાણ
અસ્તિત્વનો ચોથો ઘટક પ્રાણ છે. તે અસ્તિત્વનો મૂળાધાર ઈ છે. માનવજીવન અથવા કોઈ પણ પ્રાણીનો આધાર પ્રાણ છે. તે પ્રેક્ષાધ્યાનમાં જ્યારે શ્વાસપેક્ષાનો પ્રયોગ કરવામાં આવે છે ત્યારે હિ. એવો નિર્દેશ આપવામાં આવે છે કે – “શ્વાસને જુઓ, શ્વાસની
એક મહાલીનું સ
નામ :
જ
કોઈ