________________
૧.
અસ્તિત્વ અને આરોગ્ય
આરોગ્ય, બોધિ અને સમાધિની ઉપલબ્ધિનું સ્વપ્ન માનવીના મનમાં આકાર લેતું રહ્યું છે. માનવીની સૌપ્રથમ ઝંખના આરોગ્યપ્રાપ્તિની છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં આરોગ્યની કામના સતત કરવામાં આવી અને તેને તમામ સફળતાઓનો આધાર માનવામાં આવ્યો. આરોગ્ય અને ચિકિત્સાની અનેક પદ્ધતિઓ પ્રચલિત થઈ. મહાવીરનું દર્શન ચિકિત્સાનું દર્શન પણ નથી અને આરોગ્યનું દર્શન પણ નથી, પરંતુ જ્ઞાનને વિભક્ત કરીને જોવાનું અનેકાન્તને ક્યારેય મંજૂર નથી હોતું. જ્ઞાન સાપેક્ષ છે. નિરપેક્ષ દૃષ્ટિએ જ્ઞાનને જોવું પણ ન જોઈએ અને તેનું વિભાજન પણ કરવું ન જોઈએ. જ્ઞાનની બે શાખાઓ વચ્ચે કોઈ લક્ષ્મણરેખા દોરી શકાતી નથી. પ્રત્યેક જ્ઞાનનો ઉપયોગ પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં થઈ શકે છે, થાય છે.
જ્યાં
મહાવીરે અસ્તિત્વનું પ્રતિપાદન કર્યું. તેમનું મુખ્ય સૂત્ર હતું - આત્મા. જ્યાં આત્માની વિશુદ્ધિ નથી ત્યાં આરોગ્ય પણ નથી. આત્માનીમલિનતાછેત્યાંઆરોગ્યનીસમસ્યા છે. આત્માનીપવિત્રતા સાથે આરોગ્યનોપ્રશ્ન જોડાયેલોછે. પ્રસ્તુત સંદર્ભમાં અસ્તિત્વનીચર્ચા દાર્શનિકદૃષ્ટિએ કરવાનથી માંગતો. જ્યાં દાર્શનિકદૃષ્ટિ હોય છે ત્યાં આત્મા અને પુદ્ગલની મીમાંસા થાય છે. આરોગ્યના સંદર્ભમાં અસ્તિત્વની પરિભાષા અને વ્યાખ્યા બદલાઈ જશે. દાર્શનિક દૃષ્ટિએ
અસ્તિત્વછે-આત્મા.જ્યાં આરોગ્યનો સંદર્ભછે ત્યાં અસ્તિત્વસાત અંગોવાળું હશે. અસ્તિત્વ સાત અંગોનો સમુચ્ચય છે. શરીર, ઈન્દ્રિય, શ્વાસ, પ્રાણ, મન, ભાવ અને ભાષા આ સાત અંગોછે.
અસ્તિત્વનું પ્રથમ અને દૃશ્યમાન અંગ શરીર છે. બીજું અંગ ઈન્દ્રિય છે. ઈન્દ્રિયો શરીર સાથે સંલગ્ન છે, પરંતુ કાર્યની દૃષ્ટિએ મહાવીરનું આરોગ્યશાસ્ત્ર
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
