________________
૨૫
સ્વસ્વરૂપની અપેક્ષાએ વસ્તુથી કથ'ચિત્ અભિન્ન છે, અને પરરૂપની અપેક્ષાએ ભિન્ન પણ છે. પરંતુ એકાન્તથી અમુક ધર્મ અમુકથી ભિન્ન છે તથા અભિન્નજ છે એમ માનવામાં કોઇ પણ યુક્તિ છે જ નહિ. કિન્તુ દરેક ધર્મો પોતપેાતાના ધની સાથે કથ`ચિત ભિન્ન અને કથંચિત્ અભિન્ન છે.
પૃથ્વી વિગેરે ચાર દ્રવ્યની સમાલેાચના.
તત્ત્વાખ્યાન.
પૃથ્વી, પાણી, તેજ, વાયુ આ ચારની મધ્યમાં દરેક્ના પરમાણુએ સવ થા નિત્યજ છે, ઘટાદિ વિગેરે તમામ કાર્યો સર્વથા અનિત્યજ છે.
જેના કદાચિત્ પણુ ઉત્પાદ ન થાય, વિનાશ ન થાય અને સદા સ્થિર એક સ્વભાવ રહે તે નિત્ય કહેવાય, આ નિત્યનુ લક્ષણ સમજવું.
આવા પ્રકારના વેશેષિકની માન્યતા ઉપર વિચારઃ—
પરમાણુ પૃથ્વી વિગેરે ચાર દ્રવ્યને સથા નિત્ય માનવામાં આવે તે યણુક વિગેરે કાર્યો તેથી કેવી રીતે ખની શકે, અને જયારે તેથી કાય ઉત્પન્ન થાય છે એમ માનવામાં આવે ત્યારે તે સ્થિરતાસ્વભાવરૂપ નિત્યત્વના લક્ષણને આપ કેવી રીતે ઘટાવી શકશે ?
ફ્રૂટસ્થ નિત્ય પણ માનવુ... અને તેથી કાર્યની ઉત્પત્તિ પણ માનવી એ તે માતા જ્ગ્યા જેવા ન્યાય સમજવે. સ્થિરતા સ્વભાવરૂપ નિત્ય એ પરમાણુને આવીને અંયુકત
'
