________________
૧૮
તવાખ્યાન,
પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ, આકાશ આ પાંચમાં ભૂતપણું, જુદી જુદી બાહા ઇન્દ્રિયથી ગ્રહણ કરવાપણું તથા વિશેષ ગુણરૂપ ધર્મોને રહેવાથી તેઓનું તે સાધમ્ય સમજવું.
પૃથ્વી વિગેરે ચાર દ્રવ્યની અન્દર દ્રવ્યનું આરંભકપણું તથા ગુણ-આ બે ધર્મોને લઈને સાધમ્ય સમજવું.
પ્રત્યક્ષપણું, રૂપપણું, દ્રવત્વ, આ ત્રણ ધર્મોને પૃથ્વી, જલ અને તેજમાં રહેલા હોવાથી તેઓનું તે સાધમ્ય સમજવું.
પૃથ્વી, પાણીમાં ગુરૂત્વને સમવાય તથા રસના સમવાયને લઈને સાધમ્ય સમજવું.
વિશેષ ગુણને લઈને પાંચ ભૂતમાં સાધચ્ચે રહેલ છે.
પૃથ્વી, જલમાં નૈમિત્તિક દ્રવત્વનું સામ્ય છે. એવી રીતે દરેક ઠેકાણે જે ધર્મો જેમાં ઘટતા હોય, તે તેઓના સાધર્મે, અને જે ન ઘટતા હોય તે તેઓનું વૈધમ્ય સમજવું.
દ્રવ્યનું વિશેષ રૂપથી નિરૂપણ પ્રશસ્તભાષ્ય પૃ. ૨૦
પૃથ્વીત્વ જાતિને જેમાં સંબન્યું હોય તે પૃથ્વી કહેવાય, અથવા અન્ય ગુણવાળી જે હેય તે પૃથ્વી કહેવાય. રૂપ, રસ, ગન્ય, સ્પર્શ, સંખ્યા, પરિમાણ, પૃથકત્વ, સાગ, વિભાગ, પરત્વ, અપરત્વ, ગુરૂત્વ, વત્વ અને સંસ્કાર–આ દ પૃથ્વીના
