________________
૧૪
તજ્યાખ્યાન,
પ્ર–અભાવ રૂપ માનવામાં તે અભાવમાં રૂપાદિ ગુણે તથા ગમનક્રિયા વિગેરે જે પ્રતીત થાય છે તે છેજ નહિ તે તેની ઉપપત્તિ કેવી રીતે કરશે ?
ઉ.રૂપાદિ ગુણે તે વાસ્તવિક રીતે જોતાં એમાં છે જ નહિ, કિન્તુ ખાલી બ્રાન્તિ જ છે.
પ્ર–બ્રાન્તિ તે ત્યાંજ હોઈ શકે કે જ્યાં ઉત્તરકાલમાં આધજ્ઞાન થતું હોય. જેમકે પ્રથમ દરની દેરીની અન્દર સર્પજ્ઞાન થયું. જ્યારે તેની પાસે ગયા ત્યારે યથાર્થ દેરીનું જ્ઞાન થવાથી સર્પનું જ્ઞાન નિવૃત્ત થયું. તેવાજ સ્થલમાં પ્રવેમના સર્ષના જ્ઞાનને ઉત્તરકાલમાં થયેલ દેરીને જ્ઞાનની અપેસાએ બ્રાન્તિ રૂપ માની શકાય. પરંતુ અન્ધકાર, છાયા વિગેરેમાં જે રૂપાદિ ગુણોનું તથા ગમનાગમન કિયાનું જ્ઞાન થાય છે, તે જ્ઞાનને ભ્રાન્તિરૂપ ઠરાવવામાં કોઈપણ કાળમાં બાધકશાન થતું જ નથી. આ અન્ધકાર નીલરૂપવાળું નથી તથા આમાં શીત સ્પર્શ પણ નથી; કિન્તુ ઉષ્ણ સ્પર્શ છે. આવા પ્રકારનું બાધક છે જ નહિ. ત્યારે કહે કે એને બ્રાન્તિ રૂપે માનવાનું શું કારણ છે, તથા કિરણાવવીકાર પણ અન્ધકારને દ્રવ્ય માનવામાં પ્રમાણભૂત છે—તમે હજુ વ૮ ની પરાपरविभागवत् प्रसिद्ध द्रव्य वैधान्नवभ्यो भेटुमर्हति ।
ભાવાર્થ –અન્ધકાર ગમનકિયાવાળું તથા નીલરૂપ, પરત્વ, અપરત્વ અને વિભાગ વિગેરે ગુણ વાળું છે તથા પ્રસિદ્ધ દ્રની સાથે વિધર્મતા હોવાથી નવ દ્રવ્યોથી અલગ માનવું જોઈએ.
