________________
જ્ઞાતિબંધારણનો તાત્વિક વિચાર
કોઈપણ મહાપ્રજાના બંધારણનો વિચાર કરતાં એટલું અવશ્ય ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે એ બંધારણો કોઈ વ્યક્તિ કે જાતિએ પોતાની નજરમાં આવે તેમ બાંધી દીધેલાં કદી હોઈ શકે નહિ. પ્રજાસમૂહ પોતે અમુક પ્રકારના વલણવાળો હોય છે, ને આગળ જે કાંઈ થાય છે તે આ મૂળતત્ત્વના ફેલાવ રૂપે હોય છે. દક્ષ આગેવાનોથી દોરાતી પ્રજાનાં બંધારણ પ્રયત્નપૂર્વક બાંધેલું છે એ વાત ખરી અને જાપાનની પ્રજાનું હાલનું બંધારણ ખાસ પ્રયત્નપૂર્વક બાંધેલું છે એ
અસાધારણ ફેરફાર બીજા કોઈ વખતે થયા નથી. જે કંઈ થયું છે તે મોટા ભાગે પ્રવાહપતિત ધોરણે જ બન્યું છે. તે કાળ તેમ થવાને માટે અનુકૂળ હતો. અત્યારે આખી દુનિયાનો ઈતિહાસ આપણી આંખ ઉઘાડવાને વીજળીનો પ્રકાશ લઈને ઊભો રહ્યો છે, એટલે અત્યારે વ્યક્તિ કે જાતિનું બંધારણ કેવળ પરંપરાપ્રાપ્ત તત્ત્વોથી બનતાં
આપણે પ્રયત્ન કરીએ છીએ. પ્રાચીનકાળની પ્રજાઓની પાસે હાલના જેવા વિચારોને પોષણ આપનારાં સાધનો વિદ્યમાન નહોતાં; તેથી તેઓ જે કંઈ કરતા તે પ્રવાહપતિત થઈને જ કરતા. જો કોઈ તત્ત્વજ્ઞાની કે રાજા અસાધારણ નીવડે તો તે પ્રજા જીવનને વિશિષ્ટ માર્ગે વાળતા, પણ તે પણ મૂળના ચાલતા આવેલા પ્રવાહથી તદ્દન જુદે રહે નહિ. એક નદીના પ્રવાહને કોઈ મજબૂત ખડક અથવા કોઈ એક ડુંગર આડે આવીને દિશા બદલાવે, અથવા કોઈ એક નદીમાંથી એકાદ નહેર ખોદીને તેના પ્રવાહનું બળ ઓછું કરવામાં આવે અથવા એકાદ વહેળીઆ સાથે બીજા વહેળીઆને જોડી દઈને તેનો પ્રવાહ વધારી આપવામાં આવે તેના કરતાં વિશેષ પ્રયત્નનું બીજું કોઈ કાર્ય પ્રાચીન પ્રજાઓના ઈતિહાસમાં બન્યું નથી. અને તેનું કારણ ઉપર જણાવ્યું તેમ દરેક પ્રજાની દૃષ્ટિમર્યાદા વિશાળ થવાને હાલના જેવાં સાધનો નહોતાં તે છે. અત્યારે કોઈ એક માણસ કે કોઈ એક જાતિ પોતાના
૨૮
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
