________________
૨૭૨
સમ્યગદર્શન કાર્ય– કરતું હતું, તે ચેતનામય તત્વ શરીરમાંથી નીકળી જતાં શરીર કે જે જડ પુદ્ગલનું બનેલું છે, તે પિતાની સડણ, ગલન, પડણવાળી સ્વાભાવિક પૌદગલિક અવસ્થાને પામી ગયું. હવે જે મુડદાને રાખશે તે ગંધાવા માંડશે. એટલે દેહને ચેતનવંત બનાવનાર જે તત્ત્વ છે તે જ આત્મા કે જીવ છે, તેને શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂરના ર૩માં કેશીગૌતમિય અધ્યયનમાં નાવિક કહ્યો છે :શરીરમાહુ નાવત્તિ. છ વચઈ નાવિએ સંસાર અણુ વૃત્તો જ તરતિ મહેસિસે ૭૩.
શરીર તે નાવ–નૌકા છે, જીવને નાવિક કહ્યું છે, એટલે કે શરીરરૂપી નૌકાને ચલાવનાર જીવ (આત્મા) તે નૌકાને નાવિક છે, સંસાર તે સમુદ્ર છે, જેને મહષિએ (જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર રૂપી રત્નયિની આરાધના વડે) તરી જાય છે, અર્થાત ભવસાગર તરી મેક્ષ પામે છે. હિંદુ ધર્મગ્રંથ “કઠોપનિષદ” (૧–૩–૩)માં યમરાજા ષિપુત્ર નચિકેતાને આત્મા ને શરીરનું- ચૈતન્ય અને જડનું ભેદ, વિજ્ઞાન બતાવે છે, નચિકેતાની કથા આ પ્રમાણે છે –
નચિકેતા ઉદ્દાલક ઋષિને સૌથી નાનો પુત્ર છે, બચપણથી જ ખૂબ સાત્વિક અને વિચક્ષણ છે. એકવેળા. ઋષિએ યજ્ઞ કરીને દાન કરતાં બ્રાહ્મણને ઘરડી વસુકી ગયેલી ગાયે આપવા માંડી, આ જોઈ તે વિચક્ષણ બાળક સમજી ગયે કે યજ્ઞ કર્યા પછી પણ પિતાને લેભ છુટતે નથી. અને નકામી ગાયે દાનમાં આપી યજ્ઞને દાનનું ફળ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
