________________
૪૫
ઉ. ગૃહ કુટુંબ (પરિગ્રહાદિ) ભાવને વિષે અનાસક્ત બુદ્ધિ થવી તે.
“વૈરાગ્ય” છે અને તેની પ્રાપ્તિ-અપ્રાતિ નિમિત્તે ઉત્પન્ન થતા એ જે કાયાકલેશ તેનું મંદ થવું તે “ઉપશમ” છે. એટલે તે
બે ગુણ વિપર્યાસબુદ્ધિને પર્યાયાંતર કરી બુદ્ધિ કરે છે. ૧૨૬ પ્ર. અનુભૂતિ અને જ્ઞાનમાં શું અંતર છે ? ઉ. જ્ઞાનમાં તો સંપૂર્ણ આત્મા જાણવામાં આવે છે, અને અનુભૂતિમાં
તે ફક્ત પર્યાયનું જ વેદના થાય છે, દ્રવ્યનું વદન થતું નથી. ૧૨ ૭ પ્ર. કેને ઉપદેશ અને કયું જ્ઞાન મેક્ષને ઉપાય અથવા મેક્ષનાં
સાધનના કારણભૂત થાય છે ? ઉ. આ અપેક્ષાએ ઉપદેશ અને જ્ઞાનના ચાર પ્રકાર છે :
(૧) પરમાર્થ–પરમાર્થ સ્વરૂપ, (૩) વ્યવહાર-પરમાર્થ સ્વરૂપ,
(૨) પરમાર્થ-વ્યવહારસ્વરૂપ, (૪) વ્યવહાર-વ્યવહારસ્વરૂપ. ૧૨૮ પ્ર. પરમાર્થ–પરમાર્થ સ્વરૂપ પરિણુમ ક્યારે સંભવે ? ઉ. જે જ્ઞાની પુરુષે સ્પષ્ટ એ આત્મા કેઈ અપૂર્વ લક્ષણે, ગુણે
અને વેદનપણે અનુભવ્યો છે, અને તે જ પરિણામ જેના આત્માનું થયું છે, તે જ્ઞાની પુરુષે જે તે સુધારસ સંબંધી જ્ઞાન આપ્યું હોય. તે તેનું પરિણામ પરમાર્થ–પરમાર્થ સ્વરૂપ છે, એ નિકટ મોક્ષને ઉપાય છે. જેણે વેદનપણે આત્મા જામ્યો છે તે જ્ઞાની પુરુષની આજ્ઞાએ તે તે કલ્યાણરૂપ થાય છે અને આત્મા પ્રગટવાને અત્યંત
સુગમ ઉપાય થાય છે. ૧૨૯ પ્ર. વ્યવહાર–પરમાર્થસ્વરૂપ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિને પ્રકાર કહો. ઉ. જે પુરુષ તે સુધારસને જ આત્મા જાણે છે, તેનાથી તે જ્ઞાનની
પ્રાપ્તિ થઈ હોય તો તે વ્યવહાર–પરમાર્થ સ્વરૂપ છે, તે ઘણું કાળે કોઈ પ્રકારે પણ મોક્ષમાં સાધનનાં કારણભૂત થવાને
ઉપાય છે. ૧૩૦ પ્ર. પરમાર્થવ્યવહાર સ્વરૂપ જ્ઞાનને પ્રકાર કોને કહે ? ઉ. તે જ્ઞાન કદાપિ પરમાર્થ–પરમાર્થ સ્વરૂપ એવા જ્ઞાનીએ ન આપ્યું
હોય, પણ તે જ્ઞાની પુરુષે સન્માર્ગ સન્મુખ આકર્ષે એવો જે જીવને ઉપદેશ કર્યો હોય તે જીવને રુચ્યું હોય તેનું જ્ઞાન તે
નિરૂપાયતા આગળ સહનશીલતાં સુખદાયક છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
