________________
૧૮૯
ઉ. સરખી હોય છે અને તફાવત પણ હોય છે. ૬૬૧ પ્ર. એમ કેવી રીતે હોય ? ઉ, જીવ વીતરાગનાં વચને સઈહે છે પણ કેટલાક સામાન્યપણે સર્દક
અને કેટલાકે વિશેષ વિચારતાં વિચરે છે, તે જેમ ક્ષય પશમ પુરુષાર્થ-વિચાર વધારે તેમ સમ્યક્ત્વ મોહનીય પ્રકૃતિમાં સમ્યક્ત્વ સારું હોય અને મોહનીય તત્વ ઓછું હોય, જેમ જેમ સમ્યક્ત્વની નિર્મળતા થાય તેમ તેમ વીતરાગ સ્વરૂપ વિચાર, ઉપદેશ વગેરે
વગેરે ઉપર બહુ ભાવ આવે છે. ૬૬૨ પ્ર. ચારિત્ર મોહનીયની કઈ કઈ પ્રકૃતિઓ છે ? ઉ. તેની પ્રકૃતિએ ૨૫ છે, પણ તેમાં મુખ્યત્વે બે ભેદ છે. (૧) કષાય મેહનીય, (૨) નેકષાય મેહનીય. પહેલાની ૧૬ પ્રકૃતિ
અને બીજીની ૯ પ્રકૃતિ છે. પહેલાને કષાય ગુણ છે, બીજાને
કષાય ગુણ નથી પણ કષાય તે પ્રકૃતિથી થાય છે. ૬૬૩ પ્ર. કષાય કોને કહે છે? ઉ, કષ સંસાર; આય લાભ. જેનાથી સંસારલાભ થાય તે કષાય.
વળી કષાય એટલે જે આત્માને દુઃખ આપે, ગુણના વિકાસને રોકે તથા પરતંત્ર કરે તે. મિથ્યાત્વ અને ક્રોધ-માન-માયા-ભરૂ૫. આત્માની વિભાવ પરિણતિને કષાય કહે છે તેના ૨૫ ભેદ છે.
(જુઓ પ્રશ્ન ૬૯૮) ૬૬૪ પ્ર. ત્યારે તે કેવી રીતે અને કેમ છે? ઉ, કષાય-ક્રોધ, માન, માયા, લેભ આ ચાર પ્રકૃતિઓ જીવને સંસારમાં
ખેંચી રાખે છે. સાંકળથી બંધાયેલ મનુષ્ય જેમ છૂટી શકે નહીં તેમ જીવ એ ચાર કષાયથી બંધાઈ રહે છે. એ ચાર કષાય ચાર પ્રકારે છે (૧) ઘણો ગાઢ, (૨) ગાઢ, (૩) મંદ, (૪) મંદતર. પહેલા પ્રકારના ચાર કષાય અનંત ભવને બંધ કરાવે છે, બીજા ચાર કષાય વ્રત–પ્રત્યાખ્યાન આવવા દે નહીં, ત્રીજ ચાર કષાય પ્રત્યાખ્યાન થવા દે, પણ ચેડા થવા દે. ચેથા ચાર કષાય વ્રત પ્રત્યાખ્યાન પૂર્ણરૂપે થવા દે. નવ નેકષાય એટલે નહી જેવા કષાય.
હોય તેહને નાશ નહિ, નહીં તેહ નહિ હોય; એક સમય તે સૌ સમય, ભેદ અવસ્થા જોય,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
