________________
અધ્યાય - ૧૫
અનેકતામાં એક્તા શ્રી ગૌતમસ્વામીએ પૂછયું કે ઈદ્ધોવડે પૂજાયેલા હે જગન્નાથ કૃપા કરીને કહો કે વિદ્વાનોને કયું તત્ત્વ જાણવા યોગ્ય છે કે જેનાથી શીવસંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય ?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યો કે સત્યરૂપ (મહાતત્ત્વ) બ્રહ્મ છે તેની ઉપાસના કરવી જોઈએ. આ બ્રહ્મ અનંતપરિણામી અનંત શક્તિશાળી, સ્વયંભૂ, સિદ્ધ, બુદ્ધ અને અવ્યયરૂપ છે. તે કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ છે માટે કેવળજ્ઞાની પરમાત્માસ્વરૂપ બને છે કારણ કે જ્ઞાન અને શેય અભેદ છે. માટે આત્મા સ્વયં વિષ્ણુ, અહતુ અને બ્રહ્મમય છે. વિભિન્ન ન્યાયોથી. આત્મા પરમાત્માની એકતા સિદ્ધ થાય છે.
જૈન ધર્મમાં દ્રવ્યોની એકતા માનવામાં આવે છે. ધર્મ-અધર્મ, અસ્તિકાય વગેરે એક જ બ્રહ્મમાં સમાવિષ્ટ છે. તેમાં તાત્વિક રીતે એક્તા રહેલી છે. આવા સંસારમાં ભિન્નતા જોવા મળે છે. તેમ છતાં એક્તા રહેલી છે. આ ભેદ જ્ઞાન - વૈરાગ્ય યુક્ત વ્યક્તિ જાણી શકે છે.
અધ્યાય - ૧૬
એકત્વ ભાવના ગૌતમસ્વામીએ ભગવાનને પૂછયું કે દરેક સ્થાને એકતાનો સંભવ કેવી રીતે થાય છે ? સંસારમાં વાસ્તવિક રીતે અર્થ ક્રિયાકારી દેખાય છે. ભગવાને જવાબ આપ્યો કે હે ગૌતમ ! મૂળરૂપથી ભાવ-સદ્ભાવ અથવા બ્રહ્મ એક છે. પણ પ્રકૃતિની ઉત્પત્તિને કારણે વિવિધરૂપે દેખાય છે. કેવળજ્ઞાની દ્રવ્ય અને પર્યાયની ભાવનામાં સંસારને જુએ છે. કારણ કે દ્રવ્યની અપેક્ષાથી આ સંસાર નિત્ય છે. પણ પર્યાયની ભાવનાથી આ સંસાર અનિત્ય છે. ચૈતન્યની ગૌણતાથી પુગલોની અનંતતા જોવા મળે છે. પણ જો સંસારને ગૌણ માનવામાં આવે તો ચૈતન્યની એક્તા અને મુખ્યતા સિદ્ધ થાય છે. આ પ્રમાણે ચૈતન્યના ભાવ અને અભાવથી બનેલું દ્વિત્વ વિકલ્પાત્મક છે. પણ પરમેશ્વર્યની સિદ્ધિને માટે સંસારમાં એક્તા જોવી જોઈએ.
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
