________________
જૈન કોસ્મોલોજી
MCC
બૂદ્વીપના ૭ મહાક્ષેત્રો...
rTM આપણે જ્યાં રહીએ છીએ તે ભરતક્ષેત્ર છે. આ ભરતક્ષેત્રથી જેમ જેમ ઉત્તરમાં જઈએ તેમ તેમ પહેલું હિમવંતક્ષેત્ર છે, તે પછી હરિવર્ષક્ષેત્ર છે, તે પછી મહાવિદેહક્ષેત્ર છે, તે પછી રમ્યક્ષેત્ર છે, તે પછી હિરણ્યવંતક્ષેત્ર છે અને છેલ્લે ઐરાવતક્ષેત્ર છે અથવા બીજી રીતે વિચારીએ તો દક્ષિણ સમુદ્ર પાસે પહેલું ભરતક્ષેત્ર, બીજું હિમવંતક્ષેત્ર, ત્રીજું હરિવર્ષક્ષેત્ર તેમજ ઉત્તર સમુદ્ર તરફથી ગણતાં પહેલું ઐરાવતક્ષેત્ર, બીજુ હિરણ્યવંતક્ષેત્ર અને ત્રીજું રમ્યક્ષેત્ર છે, વળી મધ્યભાગમાં મહાવિદેહક્ષેત્ર આવેલું છે. * આ ૭ ક્ષેત્રોના અધિપતિદેવો... મહાકાંતિ-બલ-વૈભવયુક્ત તેમજ ૧ પલ્યોપમના આયુષ્યવાળા તે તે ક્ષેત્રોના નામાનુસારે જ જાણવા... જેમકે - ભરતક્ષેત્રનો અધિપતિ દેવ તે ભરતદેવ... વગેરે...
૪ આ ૭ મહાક્ષેત્રોમાં ભરતક્ષેત્ર ને ઐરાવતક્ષેત્રમાં ઉત્સર્પિણી + અવસર્પિણીના ૬-૬ આરા વર્તતા હોય છે. જંબુદ્વીપના મધ્યમાં રહેલા મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અવસર્પિણીના ચોથા આરા જેવો જ કાળ સદાય વર્તતો હોય છે. હિમવંતક્ષેત્ર + હિરણ્યવંતક્ષેત્રમાં ત્રીજા આરા સરખો કાળ વર્તતો હોય છે... વળી હરિવર્ષક્ષેત્રમાં તથા રમ્યક્ષેત્રમાં બીજા આરા સરખો કાળ...તથા મહાવિદેહક્ષેત્રમાં મેરુપર્વતની ઊપર-નીચે આવેલા ઉત્તરકુરુ-દેવકુરુક્ષેત્રમાં સદા પ્રથમ આ૨ા જેવો કાળ વર્તતો હોય છે.
≈ અન્ય વિશેષ વિગતો.... નીચે કોષ્ઠકમાં આપેલ છે.
ક્રમ
૧
૨
મહાક્ષેત્રોના
નામ
૩
ભરતક્ષેત્ર
હિમવંતક્ષેત્ર
હરિવર્ષક્ષેત્ર
૪ મહાવિદેહક્ષેત્ર
લંબાઈ
પૂર્વસમુદ્રથી
પશ્ચિમસમુદ્ર
સુધી
૧૪,૪૭૧ યોજન
૬ કલા
Jain Education International
૩૭,૬૭૪ યોજન
પ્રાયઃ ૧૬ કલા
૭૩,૯૦૧ યોજન
૧૭ કલા
૧,૦૦,૦૦૦ યોજન
૫ રમ્યક્ષેત્ર
૬ હિરણ્યવંતક્ષેત્ર |૩૭,૬૭૪ યોજન
પ્રાયઃ ૧૬ કલા
૭૩,૯૦૧ યોજન
૧૭ અે કલા
૭ | ઐરાવતક્ષેત્ર ૧૪,૪૭૧ યોજન
૬ કલા
પહોળાઈ
(યોજન-કલા)
૫૨૬-૬
૨,૧૦૫-૫
૮,૪૨૧-૧
|૩૩,૬૮૪-૪
૮,૪૨૧-૧
૨,૧૦૫-૧
૫૨૬-૬
કયા સ્થાન
પર છે ?
જંબૂદ્દીપની
દક્ષિણમાં
નિષધ-નીલવંત પર્વતની મધ્યમાં
નીલવંત પર્વતની
ઉત્તરમાં
રુક્મિ પર્વતની
ઉત્તરમાં
શિખરી પર્વતની ઉત્તરમાં...
મધ્યગિરિ
For Private & Personal Use Only
મધ્યલોક
27
દીર્ઘ વૈતાઢ્ય
પર્વત
શબ્દાપાતી
પૂર્વ-રોહિતા
લઘુહિમવંત પર્વતની ઉત્તરમાં | (વૃત્ત વૈતાઢચ) પશ્ચિમ-રોહિતાંશા ગંધાપાતી પૂર્વ-હરિસલિલા પર્વતની ઉત્તરમાં | (વૃત્ત વૈતાઢચ) પશ્ચિમ-હરિકાન્તા
મહાહિમવંત
મેરુપર્વત
મહાનદી
પૂર્વ-ગંગા
પશ્ચિમ-સિંધુ
પૂર્વ-સીતા પશ્ચિમ-સીતોદા
માલ્યવંત
પૂર્વ-નરકાંતા (વૃત્ત વૈતાઢ્ય) પશ્ચિમ-નારીકાંતા
વિકટાપાતી પૂર્વ-સુવર્ણકલા
(વૃત્ત વૈતાઢ્ય) | પશ્ચિમ-રુપ્યકુલા
દીર્ઘ વૈતાઢ્ય પર્વત
પૂર્વ-રક્તા પશ્ચિમ-રક્તવતી
૬૭
www.jainelibrary.org