________________
એપ્રિયાની ભૂમિકા સાથે ભારતીય અસ્મિતા ભાગ ૨
ચાલી રહી છે. હિન્દુઓના મેળાઓમાં અને મુસલમાનોના (૭' જેમ જેમ ઔદ્યોગિકરણની પ્રક્રિયા એશિયન ઉર્સમાં પ્રધાને અચુક હાજર રહેતા હોય છે. હિન્દુઓના રાષ્ટ્રમાં વિકાસ પામતી જશે તેમ તેમ સોનારિકરણની માત્રા પ્રાચીન મંદિરના દ્વારમાં પણ સરકાર અને કોંગ્રેસ વધતી જશે અને તદનુસાર ધર્મનું મહત્વ ઘટતું જશે. પક્ષના નેતાઓ રસ દાખવે છે. આની પાછળનો ઉદેશ સમાજના તમામ ધાર્મિક સમૂહને ભાવનાત્મક સંતેષ આપી,
| નેધ અને સંદર્ભ રાજકીય ક્ષેત્રે તેમની સહાનુભૂતિ અને વફાદારી પ્રાપ્ત કરવાને
૧ આ વિરોધાભાસની વિસ્તૃત ચર્ચા શ્રી એડવર્ડ શિપ હશે એમ મા 1 શકાય.
Chat av On the Comparative Study of the કેટલાક ક્ષેત્રમાં પરંપરાને વળગી રહેવા માગતા આ new States માં કરે છે. સમાજે અન્ય ક્ષેત્રમાં આધુનિકતાને આવકારે છે. શું આને
all : Clifford Geertz (Ed): Old Societies પરિણામે કઈ સંઘર્ષ ઊભું થવાના ભાવના ખરી! અલબt, and new states. (Indian edition) 971, P. 3. વિદ્વાનમાં આ અંગે મતભેદ પ્રવર્તે છે. પરંતુ એ યાદ રાખવું જરૂરી છે કે કોબર જેવા માનવ શારીના અભિપ્રાય ૨ રાષ્ટ્રવાદ, સમાજવાદ અને સામ્યવાદ જેવી રાજકીય મુજબ સંસ્કૃતિમાં એટલું બધું લચીલાપણું રહેલું છે કે વિચાર સરણીઓમાં અને ધર્મમાં ઘણી સમાનતાઓ દર્શાવી પરસ્પર વિરોધી લાગતા તો પણ એક જ સાંસ્કૃતિક શકાય. ધર્મની જેમ આ વિચારસરણીઓ પણ સામાજિક વ્યવસ્થાથી અંતર્ગત સુમેળ પૂર્વક રહી શકે છે. પરંપરા અને સંધટનને સિદ્ધ કરવામાં પિતાને ફળ આપે છે. સી. જે. આધુનિકતા વચ્ચે જણાને વિરોધાભાસ નીચલા સ્તર પર એચ. હેઈઝ અને બીજા વિદ્વાને રાષ્ટ્રવાદને એક ધર્મ તરીકે વધુ વાસ્તવિક લાગે છે પરંતુ સંસ્કૃતિના ઉપલા સ્તરમાં એ જ ઓળખાવે છે. ધર્મની જેમ રાષ્ટ્રવાદને પણ એના પવિત્ર ક્રમશ : ઓછો થતે જતા અંતે લુપ્ત થઈ જાય છે. પ્રતિકે, વેવતાઓ, ગાથાઓ અને કર્મકાંડો હોય છે. જુઓ :
આપણી ચર્ચામાંથી મળી આવતા કેટલાક નિષ્કને Johnson Harry M. Sociology a Systematic વિધાનના સ્વરૂપમાં નીચે પ્રમાણે મૂકી શકાય-
introduction, (Indian edition) 1966, P. 461 (૧) જ્યારે ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ વ્યક્તિ પૂરતી યા નાના (૩) શ્રી રિચર્ડસી. બુશ તેમના પુસ્તક રિલિજિયન ઇન જૂથ પૂરતી મર્યાદિત હોય છે ત્યારે ધર્મ હોઈ શકે છે. ચાઈના (૧૯૭૦)માં એવા નિષ્કર્ષ પર પહોંચે છે કે ચાઇનીઝ
સામ્યવાદ સ્વયં એક ધર્મ છે. કેન્ફયુશિયસ અને તાઓ (૨) જ્યારે ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ મોટા જૂથમાં પ્રવેશ કરે
ધર્મને દબાવવામાં કમ્યુનિસ્ટોને બહુ ઓછી સફળતા મળી છે ત્યારે એ અંશતઃ સાધ્ય મટી જાય છે અને ઘણીવાર અમુક છે. આ ધમાં રહેલા સામંતશાહી અને પૌરાણિક ખ્યાલને સાંસરિક ઉદ્દેશો સિદ્ધ કરવા માટેનું સાધન બની જાય છે.
દુર કરી તેને સ્થાને સમાજવાદી વિચારે દાખલ કરવાની (૩) જયારે શાસક અને શાસિત ભિન્ન ધર્મ પાળતા તેમની નેમ છે. આ બન્ને ધર્મો સાંસ્કૃતિક પરિબળ તરીકે હોય છે ત્યારે રાષ્ટ્રવાદી આંદોલનને મજબૂત બનાવવામાં ધર્મ હજુ પણ અસરકારક રહ્યા છે. શ્રી બુશના મતાનુસાર કેન્ફનિર્ણાયક ભાગ ભજવે છે.
યુશિયસ અને તાઓ ધર્મની પરંપરા અને આધુનિક ચાઇનીઝ
સામ્યવાદ વરે જ ણાતી એતિહાસિક એકસૂત્રતા નોંધપાત્ર છે (૪) જ્યારે શાસકો અને શાસિત સમાનધમી હોય છે ત્યારે રાષ્ટ્રવાદી આંદોલનને વેગવાન બનાવવામાં ધર્મનું પરિ- (૪) ડે. આર. સી. મજમુદારના દૃષ્ટ્રિબિન્દુની રસપ્રદ બળ ગૌણ બની જાય છે. પરંતુ જે જે બાબતમાં તેમની આલોચના સદરે જુઓ : Indian Nationalism વચ્ચે નોંધપાત્ર તફાવતે હેવ છે તેના પર વિશેષ ભાર and British occupation, Published in Organiser મૂકાય છે.
Delhi, Vol. 27 No :1 August 11, 1973, P. 17 ૫) પ્રારંભના તબક્કામાં રાષ્ટ્રવાદી ચાંદલને પર (૫) Louis L. Snyder (Ed): The Dynamics ધર્મને વિશેષ પ્રભાવ હતા, પરંતુ કા, ૨. વિશ્વયુદ્ધ પછી of Nationalism, P. 43 સાંસ્કૃતિરિકરણની પ્રક્રિયાને કારણે એ પ્રભાવ ક્રમશઃ ઘટતે ગયે.
(6) J. H. Brimmel : Communim in south (૬) આઝાદીની પ્રાપ્તિ પછી પોતાની રા દ્રીય અસ્મિ- cast Asia, P. 96. તાને જાળવી રાખવા માટે એશિયન સમાજમાં સ્વદેશીકરણની પ્રક્રિયાને પ્રોત્સાહન મળ્યું. આ પ્રક્રિયાને કારણે ધીમે તેનું (1) Philip W. Thayer (Ed): Nationalism ગુમાવેલું મહત્વ પુનઃ પ્રાપ્ત કર્યું.
and progress in Free Asia, pp : 82-43
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org