________________
મૃ સંદર્ભ ગ્રંથ
૪૧૭
ભવિષ્યમાં પિતાનાં પડોશી રાજ્ય ઉ પણ લેલુપ દ્રષ્ટિ એક સફળ સેનાધ્યક્ષે વાતવાતમાં કહ્યું, “મારી લશ્કરી કુશળતા ફેંકતું થઈ જાય ને? પિતાનું રાજ્ય પડાવી લે છે? કેયુશિયસની તાલીમને આભારી છે.” રાજકુમારને એ
વાતમાં રસ પડયો. સેનાધ્યક્ષે ગુરૂને પાછા બોલાવવા વિનંતી એણે આગવા ચિનાઈ છળકપટ દ્વારા એક ધારદાર
કરી. નવા રાજવીએ ફરીથી પાછા આવી લુ પ્રદેશની રાજ્ય યોજના ઘડી કાઢી. સંગીત અને નૃત્યમાં નિષ્ણાત એવી એંશી
ધૂરા સંભાળી લેવા કોન્ફયુશિયસને વિનંતી કરી. લલનાઓનુ” એક વૃદને ઉત્તમોત્તમ અોની એક સારી સંખ્યા એણે લુના રાજવીને ઉપહાર તરીકે મેકલી. પૌર્વાત્ય પરન્તુ કન્ફયુશિયસની વય હવે સિત્તેર વર્ષની થઈ રાજવીઓને હંમેશાં વિષયસુખથી વારવા મુશ્કેલ બની જાય હતી. દેશાવરના વિષાદભર્યા વર્ષોએ એમને જીવનભાર વધારી છે. ઉના રાજવી અને એના દરબારીઓ આ હકીકતમાં મૂક્યું હતું. એ લુ પાછા ફર્યા પરંતુ એમણે કઈ શાંત અપવાદ ન નીવડ્યા. નૃત્યાંગનાઓ સાથે વિલાસ માણવામાં કંદરામાં નિવૃત્તિવાસ લીધે. પરંતુ રાજકીય કાર્યવાહીની કર્તવ્યભાન ભૂલાઈ ગયું. આવાં રસિક રમકડામાં દરબારીઓનું ધમાલમાં એ કદી પડ્યાં નહિ. દિલ ગૂંથાયું હોય ત્યાં સુધી કેન્ફયુશિયસનાં ઉધનને કારગત નીવડી શકયાં નહિ.
એમના જીવનનાં છેલ્લાં પાંચ વર્ષો એમણે લેખન કે
શિક્ષણકાર્યમાં ગાળ્યાં. એમના નિવાસ સ્થાને આવી વાસ ધીમે ધીમે કમને આ સંતપુરુષે લ પ્રદેશ છેડવાને કરનાર શિવે ને ઉદ્દબોધન કરતા. આ ગાળા દરમિયાન જ મક્કમ નિરધાર કર્યો. ધીમે ધીમે ને સંકેચપૂર્વક એ સંત તેમણે પિતાના એક જ મૌલિક ગ્રંથ પ્રગટ કર્યો : ચેન ચીંયુ પુરુષે પુન: દેશવટો સ્વીકારી લીધું. ફરીથી મને એ રાજવીના કિંગ; “વસન્ત ને પાનખર ” એમાં બસ બેતાલીસ વર્ષની કૃપાપાત્રને સત્તાધીશ બનાવવા કહેશુ આવશે એવી આશાથી ગાયાઓને સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે. માતૃભૂમિ પ્રતિ એ તૃષાતુર નજર નાખી રહ્યા પરન્તુ કેઇજ
આ ગ્રંથથી જ લેકે મને ઓળખશે યા મને સંદેશ મળે નહિ,
ફિટકાર આપશે.” કન્ફયુસિયસ કહેતા આ સંત અંગે આપણું કન્ફયુશિયસ ફક્ત ત્રણ જ વર્ષ સત્તા પર રહ્યા હતાં. ને પૂરતી માહિતી ન મળતી હોય તે કદાચ આપણે એમને પરન્ત પુન: પોતાની માતૃભૂમિનાં દર્શન કરવા માટે બીજા ફીટકાર આપીએ કારણકે આ ગ્રંથમાં તે સારા નરસા અતિતેર વર્ષ વીતી જવા નિમાર્યા હતાં. આ ગાળા દરમિયાન હાસિક બનાવોનેજ ટુંક સાર છે. એમાં કશું જ ભારે તથ્ય એમની તાશા વધતી જ ચાલી. એ એક રાજ્યથી બીજા નથી છતાં ચિનાઈ વિદ્વાનો આ ગ્રંથને સંપૂર્ણ આદર્શ ગ્રંથ રાજ્યમાં ફરતા જ રહ્યા. કેઈ રાજવી એમના નિર્વાહ માટે ગણે છે. કઈ ગામની જાગીર આપવા ઇચ્છા દર્શાવતા તે એ લાગશે જ જવાબ વાળતા : “મારા કરતાં કોઈ વધુ ગ્ય માણસ
પ્રાચીન કાળના ઘણા છેડા મહાપુરૂષોનાં લખાણે પરથી સેવા બદલ પુરસ્કાર સ્વીકારશે. મેં રાજવીને સલાહ આપી ભાગ્યે જ એમની પૂરી તુલના કરી શકાય એમ છે. એટલે છે. પરન્તુ એમણે એને સ્વીકાર કરવા પ્રયાસ કર્યો નથી, કન્ફયુસિયસની મહત્તા ‘વસંતને પાનખર ' પરથી મુલવવાની પછી પુરસ્કાર શા કામને ? મારી વાત એમની સમજમાં નથી પરંતુ યુગયુગાન્તરથી છેક વર્તમાનકાળ સુધી એમણે ઉતરતી નથી. મને તો ખાવા ચોખા મળે છે : પીવા પાણી ચીન ઉપર જે અસર પાડી છે તેથી આંકવાની છે. મળે છે; સુવા માટે મારા હાથનું ઓશીકું છે અને હજી આ વસ્તુઓમાં આનંદ છે. અપ્રમાણિકતાથી મેળવેલું ધનને સત્તા
એમના અવસાન પછી બસોએક વર્ષ કરતાં વધારે
ગાળે વીતી ગયે ત્યારપછી એક સુધારક શહેનશા સમગ્ર મને સરતાં વાદળ જેવા જણાય છે.
ચીન ઉપરથી કેન્ફમુશિયસની અસર ભૂંસી નાખવા આકાશ આબાદી ને બરબાદીમાં પણ કોન્ફયુસિયસ તે અચલ પાતાળ એક કર્યા. સંતે લખેલા બધા જ ગ્રંથે બાળી નાખ્યા. હતા. “ ઉત્તમ માને તે વળી આવાં દુઃખ જોગવવાનાં એટલું જ નહિ પણ જે ગ્રંથમાંથી એ ઉદ્દબોધન કરતાં એ હોય?’ એમના શિષ્ય એકવાર પૂછ્યું, ગુરૂને ભૂખે મરતાં ગ્રંથે પણ બાળી નાખ્યા. એમના સિદ્ધાન્તનું સમર્થન જોઈ એને રેષને વિષાદ ઉભરી આવ્યા હતા. “ ઉત્તમ મનુષ્યોને કરનાર પ્રત્યક વિદ્વાનો વધ કર્યો છતાંય એ નિષ્ફળ ગયે. તંગી લેવી પડે છે.” એમણે શાન્તિથી જવાબ આપ્યો, એના પછી આવનાર સમ્રાટોએ આ મહાન સંત પ્રાચીન છતાંય એ ઉત્તમ મનુષ્ય જ રહે છે. નાને આદમી હોય તે શિક્ષકોની પ્રતિષ્ઠા પુન: સ્થાપિત કરી અને એ માંથી જેમ જ આવા સંગમાં પિતાને આત્મવિશ્વાસ ગુમાવે છે. મેળવ્યું.
છેટે સંતને પાછા વળવાનું કહેણ લઈ સંદેશવાહક આજે સમગ્ર ચીનમાં વિદ્વાને કોન્ફયુશિયસ ઉદ્દબોધન આવ્યો. જે રાજવીની બેદરકારીથી એમને પ્રવૃતિમય જીવનને કરતાં એ ગ્રંથે કંઠસ્ડ રાખે છે. કરોડે સામાન્ય માનવી અન્ત આર્યો હતો. એનું અવસાન થયું હતું. એમના પુત્રને કેન્ફયુશિયસનાં કથને ઉચ્ચારે છે. એમાથી પિતાના જીવનનું
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org