________________
મૃતિગ્રંથ
૭૭૧
(ચંદુલ), smal
અને મધુર
છાસ જલઅગન), whi
જો કે પુસ્તક Popular view point થી વિશેષ કરીને The Magpie Robin (દૈયડ), Crested Lark, લખાયું છે. એટલે એમાં આપણા ગુજરાતી ભાષામાં “આપણે Singing Bush Lark; Brahminy Myna ( બોર્ડ ), આંગણે ઉડનારાં” નામનું શ્રી નિરંજન વર્મા અને શ્રી જયમલ Crestad Lark (ધાધસકંડૂલ), Tickell's Flycatcher , પરમારનું પુસ્તક છે. તેને મળતું વધારે છે. આ સિવાય પણ બીજા ( અધરંગ), Paradise Flycatcher ( દૂધરાજ ), Fan-Tail પુસ્તક છે. હવે આ પક્ષીઓ અંગેની નોંધ પૂરી કરીએ. તે પહેલાં Fly-catcher ( નાચના), King crow (કાળાકાશી ); પક્ષીઓનાં પીંછા અને તેના ગાન માટે થોડું જાણીએ તો તે The shrikes (લટોરા), The Green Pigeon (હરિયાળ), અચાને નહિ ગણુય દા. ત. પછી જગતમાં કુદરતે કેવળ નર Indian Robin ( કાળાદેવ), Blue-Rock Thrush (દેશીપક્ષીને જ રંગ બેરંગી એટલે ભભકાદાર રંગવાળા પી છા જેને શામા ), Red-Start (થરથરો), Blue-Throat (નીલક ઠા) અંગ્રેજીમાં Bright Plumage કહે છે તે હોય છે. માદાને કુદ- Warblers Stykes crested Lark (ચંડૂલ), Small sky રતે રંગ બે રંગી પીંછાનું સુશોભન નથી આપ્યું. તે પ્રમાણે જ Lark (જલઅગન ), White-Bellied-Dronge (સફેદપક્ષી જગતમાં કેવળ નર પક્ષીને જ કુદરતે સંગીત અને મધુર છાતીને કશિ ) અને Racket-Tailed Dronge ભીમરાજ કંઠની બક્ષિશ આપી છે. સામાન્ય રીતે પક્ષી તેના ગર્ભાધાન વગેરે પક્ષીઓની ગાયક પક્ષીઓ તરીકેની ગણના થાય છે. કાળ સમયે માદીને રીઝવવા ભાત ભાતના રંગીન પીંછા તથા મધુર કંઠવાળી સુરાવલી છેડતું હોય છે. જો કે અપવાદ તો
પક્ષીઓની આર્તાવિ યાત્રા આમાં પણ છે. દા. ત. Button and Bustard Quails માં
(Migration Of Birds ) માદા પક્ષી કદની દૃષ્ટિએ ન કરતા મોટું, નર કરતાં શુશોભિત રંગના પીંછાવાળું Richer in Colour) અને વવારે તકરારી હોય ભારતમાં કેટલાં અરે કેટકેટલાં પક્ષીઓ પિતાનું બચ્ચાં આપછે. પક્ષીઓની અન્ય જાતોમાં નર પક્ષીજ માદાને પોતાના તરફ આકર્ષવા વાનું સ્થળ છેડીને-ઋતુ જેમ જેમ અતિશય ઠંડી થતી જાય તેમ જેને અંગ્રેજી માં Display કહે છે એટલે કે પેતાને રૂ૫ નૃત્ય વગેરે તેમ -ભારતમાં-શિયાળાની મોસમમાં જ દેખા દે છે. જેમકે-દિવાળીકળાનું પ્રદાન કરે છે તેવું જ આ Button and Busta d ઘોડા હુદહુદ-વિયાં. રાતવખતે, અજવાળી રાતનાં હારની હાર ઉડતાં Quails માં માદાપક્ષી નર પક્ષીને આપ ઉપર મુજ- જોવાતાં બગલા, વગેરે ઘણું પક્ષીઓ સ્થળાંતર કરે છે. પક્ષીઓ શું બની યુકિતઓ અજમાવે છે. એટલું જ નહિ પણ બીજી માદીઓ કામ સ્થળાંતર કરે છે, તેને સ્વતંત્ર અભ્યાસ કરાય છે. જે અંગે સાથે સદાય લડવા તૈયાર હોય છે. જાણે કે - કોઈ બીજી માદી આજે ઘણું સંશોધન થઈ રહ્યું છે. આના ઉપર એક સ્વતંત્ર વિસ્તૃત પિતે પસંદ કરેલા નરને ઝૂંટવી જાય. આ ઉપરાંત The Painted લેખ લખી શકાય તેટલું સાહિત્ય આજે અંગ્રેજી ભાષામાં લખાઈ Snipe જેને આપણે પાનલવા કહીએ છીએ તે પક્ષીની માદા ચૂક્યું છે. ઈંડા મુક્યા પછી તેની સેવા કરવા વગેરેની સંભાળ બીલકુલ નર પક્ષી ઉપર છેડી દે છે. જ્યારે માદા પોતે તો બીજી નર આપણે સ્વતંત્રતા મેળવીને–આવાં ક્ષેત્રે જે કાંઈ વૈજ્ઞાનિક શોધપક્ષીને આકર્ષવા માટે ઇંડા મુક્યા પછી ભટકતી જ રહે છે. એટલે
ખળ કરવી જોઈએ તેમાંનું હજી ઘણું જ થોડું કાર્ય થયું છે. એકજ Painted Snipe ની માદા અનેક બચ્ચાંની મા થઈ શકે
જ્યારે પરદેશમાં તો આ અંગે ‘ભારતનું પક્ષી જગત’ ની નોંધ વાંચ્યા પછી જો કોઈને પણ એ વિષયમાં વધારે રસ લેવાને કે
વધારે વિજ્ઞાનિક રીતે સમજવાને શેખ જાગશે તો મેં આ નોંધ Conjugal Relation Ships
માટે લીધેલે પરિશ્રમ યથાર્થ થએલે માનીશ. - Among Birds :જેમ માનવ સમાજમાં હોય છે કે કેટલીક જ્ઞાતિમાં એક પની હયાત હોય ત્યાં સુધી બીજી પત્ની સાથે લગ્ન ન કરાયું આવું જ કંઈક કુદરતે પક્ષી જગતમાં આપ્યું છે. એટલે કે કેટલાંક પક્ષીઓ જીવનભર જોડી તરીકે જીવે છે. દા.ત -- આપણું સારસ પક્ષી. જ્યારે આપણે મોર એક કરતાં વધારે માદાનો સહચાર ભગવે છે. ટૂંકામાં પક્ષી - જગતમાં પણ અનેક પ્રકા ની વ્યવસ્થા જોવા મળે છે.
IST
– પક્ષી સંગીત - આ અંગે જે આપણે અભ્યાસ કરશું તો પક્ષીઓમાં પણ સૂરસમ્રાટ હોય છે. આ પ્રકારનાં પક્ષીઓમાં નીચે લખેલાં પક્ષીઓ આવે છે
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org